Ao pronunciar Martiño Dume ou Mailoc, éncheseme a boca de evocacións fantasiosas. Que sonoridade hai nestes nomes! Parecen personaxes lexendarios dunha novela perdida no fondo dos tempos, digamos aló pola época en que os suevos domearon esta parte de Europa. E é que, en realidade, existiron porque o sangue e mais o aire fluíron polos seus corpos. Ambos foron bispos galegos no s.VI. O primeiro da Dume da Gallaecia (que Portugal tardaría en nacer medio milenio) e o segundo da Bretoña lindante co Mondoñedo rico en pan, auga e latín.
Martiño escribiu Formulae vitae honestae. Un tratado de ética que guía a decisión do bo gobernante. Un manual antigo, derramado nos andeis orfos de lectores, pero sabio para as mentes e útil para os corazóns. Este libro non é materia de estudo no seminario. Atreveríame a dicir que moitos seminaristas nin coñecen o propio autor nin a outros clérigos da Igrexa galega con tamaña transcendencia. Mais no meu maxín, ao pensar sobre esta cuestión, emerxe coma unha galerna de lume e pólvora o rostro terso de Basilio Álvarez. Florece con el a verba limpa, directa, rectilínea, das que atravesan o pulso das almas agrarias.
O Cura de Beiro, ou “Pantera de Ourense”, liderou unha das meirandes mobilizacións sociais. Tomando a man dos labregos, favorecendo a unión do campesiñado, enfrontouse ao poder caciquil e á xerarquía eclesiástica. O agrarismo, poetizado en luminiscentes versos de Cabanillas, revoltou todo un país canso dos abusos. E o combate era desigual e houbo vítimas e represión de todo tipo. Pero alí estaba Basilio, como púxil da palabra, entregado á causa.
Se falamos desta catapulta da oratoria é porque entre as nosas mans recaeu Basiliana, o libro inacabado do defunto Luís Rei. Vén de saír editado por Emilio X. Ínsua e F. Fernández Rei. Unha obra que esquiva a intervención sobre o orixinal e, con semellante acerto, ao ler as liñas de Luís parécenos ouvir de novo a súa voz amiga. E o libro devén convite á espera dun receptor. Coma se adiantase a “tesiña” de quen faga a “tese”. Introdúcenos na actividade parlamentaria e asociativa, no perfil xornalístico ("La Zarpa") e a profesión dun letrado de claroescuros na vida privada. Un home de palabra severa contra os “señoritos” da terra, coma se houbese pura dinamita no ceo da boca. A súa capacidade para dirixir a frase social, a mensaxe política, a orde sindical, é verdadeiramente extraordinaria. Léase, quen quixer, Abriendo el surco (1913), pra comprobalo.
Cando sucedeu a guerra, Basilio situouse no lado da democracia. Sufriu persecución e morreu no exilio. Unha das últimas fotos foi en Estados Unidos, durante un acto a prol da República. Canda el Castelao e Luís Soto. Velaquí, malia os matices ideolóxicos, a unidade antifeixista galega. Coa perda da República, o noso protagonista foi caer nunha profunda crise. Castelao lembrábao bagoar cando falaban do noso país, dos anos de combate labrego e debate republicano. E o rianxeiro dicíalle algunha carallada para roubarlle un sorriso pícaro.
E Vigo, esta cidade urbana cegada na súa memoria, tivo notabilísimos líderes agrarios. Porque aínda somos un municipio con grande extesión rural por máis que escasa actividade primaria. Emporiso, no romper do XX o exconcello de Lavadores escoitaba a voz de Julián Estévez enfrontándose ao poder corrupto e caciquil deica ser acalado mediante prisión. E escoitou nas congostras de Teis a Candeán, de Beade a Coruxo, o verbo fluído de Chinto Crespo que, a diferenza de Basilio, sempre usou o galego pra lanzar prédicas.Se nalgunha ocasión saen de Teis dirección Chapela, reparen á súa dereita, pola entrada ao Camiño da Balbarda. Nun bloque granítico tallouse un paisano con fouce abeirando os versos agrarios de Cabanillas sobre un pequeno xardín coa frescura dunha fontenla.
Martiño Dume escribiu: “Ordea o presente, preve o futuro, recorda o pasado. Porque quen non medita arredor do pasado, perde a vida, e o que non cavila de antemán sobre o futuro, incautamente tropeza en todo”. Que sentenza tan certa tantísimos séculos despois. Non aprendemos a lección.
