“Non se pode cambiar de pais nin de país”: esta sentenza que un día un amigo me dixo vénme por veces ás mentes cando presencio determinadas actitudes e sinto que esta idea é unha bigornia resoando na cabeza de Anxo, o protagonista de Memorias dun exgalego, coma unha sorte de condena para el, de maldición ou estigma. Porque o autoodio é o substrato fundamental desta narración. Non obstante, proponse unha forma complexa, como contraditorias son as conexións dos nosos pensamentos, de identificación co grupo dominante e de rexeitamento do propio porque hai unha navegación entre o autoodio e a dignidade de clase, sen que exista distinción clara entre os dous procesos.
É certo que o protagonista traslada un rexeitamento diáfano, caricaturesco incluso, ao grupo social de baixo estatus ao que pertence -a clase traballadora arquetípica na Galicia do século XX: o pai mariñeiro e a nai limpadora nunha casa rica- pero non deixa de experimentar un resentimento claro contra os antagonistas, os ricos, representados nunha soa familia da vila, en forma de vontade decidida de usurpación da súa condición, non de sometemento. Anxo non quere imitar as maneiras do poder e tampouco aspira á súa caridade, senón que posúe unha ambición sen límites -nun relato satírico que acada as cotas do grotesco- para converterse en quen ostente poder.
Sendo esta unha novela que, de seu, é un espello de múltiples referencias ao cinema e á literatura, vénsenos de primeiras un certo olor a Parásitos, o premiado filme coreano. Ou non de primeiras. Porque, como ben apuntou Alexandra G. Garrido, o arranque descritivo da primeira parte -titulada Galicia- lévanos, mutatis mutandi, á fedorenta atmosfera dos suburbios parisienses que viron nacer aquel Jean-Baptiste Grenouille, o épico e abominábel protagonista de O perfume. E non porque a Anxo lle tocase nacer nunha miseria semellante, senón porque a xenreira que lle rela o ánimo implacabelmente tamén lle fai ulir e padecer unha pobreza desmesurada.
Anxo ambiciona, traballa para ascender ao ceo e o azar determínao. Chega ao mesmo sol, el mesmo convértese nunha estrela, pero o anel que, en Match Point, finalmente non cae ao Támesis e condiciona a sorte do protagonista, aquí, nunha parodia que roza o extravagante, se cadra non sexa máis que unha boliña dos trileiros ou un paradigmático dente de ouro que brilla xusto no momento preciso. Consegue Anxo eliminar do seu mapa a identidade que abomina? Calaremos antes de falar do final desta trepidante ópera prima de Josiño Araújo, cun aire de novela sureña á galega ou viceversa, só diremos: preparen o corpo como o fan con Peckinpah ou Tarantino. Están advertidos da emocional vertixe.
