O 19 de novembro de 2021 Alexander Schallenberg, chanceler federal de Austria, considerou chegado o momento de tomar medidas drásticas no país. O decreto inmediato de confinamento por Covid-19 para toda a poboación supuxo un duro golpe non só para os seus cidadáns (acostumados a facer o que lles pete), senón tamén para aqueles viaxeiros disciplinados, amantes da descomunal oferta artística da capital. Visitar o Kunsthistorisches Museum, o Cemiterio Central, a Cinematheque, a nora xigante do Prater (protagonista súbita da fita The Third Man) ou a Galerie Belvedere simplemente non sería posíbel. Ou talvez si.
Até non hai moito viaxar era unha experiencia motriz. En liñas xerais, un individuo simplemente desprazábase dun lugar a outro. Descubrir un territorio era perderse nel, permanecer atento ás voces da súa arquitectura, da súa paisaxe, das súas xentes. Hoxe, podemos realizar todo iso sen tan sequera saírmos da nosa casa. Desde a pantalla dun smart TV ou dun móbil accederemos á infinidade de propostas, mesmo a de desfrutar dunha obra como Museum Hours en que a protagonista, Vindobona (nome de orixe celta que significa “cidade branca”), resulta ser unha metrópole.
O filme constitúe o primeiro esforzo do cineasta Jem Cohen (nado en Afganistán en 1962) por proporcionar narratividade a un proxecto iniciado nos seus traballos anteriores (Chain, Benjamin Smoke) e baseado no estudo da capacidade de transformación da Arte. Da man de Johann (Robert Sommer), un vixilante do Kunsthistorisches Museum, e de Anne (a cantante Mary Margaret O’Hara), unha canadiana de paso pola cidade, iremos adentrándonos no lado incógnito da capital austríaca, do ser humano e da arte en xeral. Certamente, o futuro de Johann semella abocado a ningures. O seu compañeiro hai xa tempo que morreu, non ten contacto coa súa familia e agora vive só nun apartamento onde se dedica a xogar ao póker online polas noites. Así e todo, non advertimos patetismo no seu modo de enfrontarse á vida. Como se ao final, superando a súa propia realidade, conseguise atopar o espazo exacto en que facerse invisíbel para observar o devir do tempo e da humanidade: “Tiven a miña parte intensa, agora tócame vivir a repousada”. No museo onde traballa escrutina o comportamento das persoas, as súas reaccións ante certas obras de arte. Os adolescentes que compiten por saber quen está máis aborrecido e que só prestan atención aos seus móbiles, a guía de museo que explica a un grupo de visitantes o motivo encuberto polo que Bruegel puxo no centro do seu cadro Conversión de Paulo un rapaz cun uniforme a todas luces desproporcionado. El é o centro do Universo.
“Que nos causa curiosidade por certas persoas?”, pregúntase Johann mentres contempla a figura perdida de Anne camiñando polas galerías. Ela é outro ser solitario ao que a desventura de ter un parente en coma no hostipal de Viena obrigou a abandonar o seu lonxincuo fogar. Ambos semellan formar un bo equipo, a pesar das diferenzas culturais, até que a prima enferma falece. Visitan bares onde os risos, os bailes e a música enchen os corazóns dos forasteiros, pasean en bote por grutas de auga incribelmente cristalina, marabíllanse coa monumental fealdade das reliquias que deixou a guerra e, sobre todo, conversan.
"Cohen dá narratividade ás capacidades transformadoras da arte"
Cara ao final do filme unha escena, a modo de coda, avísanos da presenza dunha paisaxe desdebuxada. Nela avistamos unha anciá que sobe con determinación unha costa sobre a que comeza a nevar. Na parte superior dereita albiscamos un obstáculo, un edificio xigantesco. É neste instante que o narrador detén o seu discurso para preguntarse, e preguntarnos, se a resposta fundamental de todo non residirá nese edificio que ten que sortear ou se estará dentro da propria anciá. Se o verdadeiro obstáculo non será o frío ou, polo contrario, o proprio camiñar.
Born in Austria (pola graza de Deus)
Existe unha pregunta que ninguén alcanza a responder: que pasa pola mente dun director austríaco á hora de filmar? Poderíamos observarlo con detención, examinalo con minuciosidade e mesmo escoitalo durante horas, mais nunca seríamos capaces de chegar ao fondo do abismo en que nos precipitamos cada vez que visionamos os seus filmes.
Que dicir de cineastas como Michael Haneke, Wolfgang Murnberger, Stefan Rusowitzky, Barbara Albert, Markus Schleinzer ou Ulrich Seidl, cuxas imaxes provocan en nós unha perturbación imposíbel de erradicar? O mundo como tal só pode ser unha fraude se o que se narra nas súas obras é verdadeiro, aínda que o sexa. Teríamos que ser moi inocentes para pensar que o que contemplamos soamente concerne ao mundo da imaxe. Con toda evidencia, o que estes directores procuran é que o visionado das súas obras acabe resultando unha experiencia traumática e desacougante.
Nunha entrevista concedida a "El Periódico", a directora Jessica Hausner (1972, Viena) manifestaba que unha das cousas que máis a irritaban era a teimosa obsesión da xente pola felicidade e o happy end. O cinema non pode suplantar o papel dun diván de psicanalista. Deberíamos estar habilitados para contemplar o inquietante e o turbio: un pederasta violando un neno, uns adolescentes torturando con saña unha familia... e seguir crendo no poder redentor da sétima arte, pola graza de Deus e dos austríacos.
