(Á memoria de Xosé Ramón Iglesias Veiga que nos fixo ver e comprender a obra de Antonio Palacios)
O Museo do Mar de Galicia dedica unha interesante mostra ao arquitecto e urbanista Antonio Palacios (1876-1945), figura central da arquitectura galega e española do século XX. A exposición fornece información visual e documental que permite coñecer os grandes proxectos realizados en Madrid mais tamén aqueles que levou a cabo en Galicia. Entre as obras expostas, poden verse maquetas, fotografías e planos dos seus proxectos, alén de obxectos deseñados por el mesmo, destacando a maqueta do plan urbanistico que elaborou o arquitecto para Vigo, da que podemos contemplar unha reprodución espectacular elaborada polos alumnos do Instituto Politécnico de Vigo.
Título: Antonio Palacios. Soños de modernidade, compromiso con Galicia.
Comisario: Jesús Ángel Sánchez García.
Local: Museo do Mar, Alcabre, Vigo. Até finais do mes de xaneiro.
Antonio Palacios, porriñés de nacemento, desenvolve boa parte da carreira profesional en Madrid (Palacio de Comunicaciones; Hospital de Maudes, Banco Exterior del Rio de la Plata, Círculo de Bellas Artes) aínda que deixará notábeis obras en Galicia, como a Central Hidroeléctrica do Tambre (Noia); Banca Viñas e o Teatro García Barbón en Vigo: a Botica Nova e o Concello, ambas no Porriño; o Pavillón de Recreo da Alameda de Santiago de Compostela; o Templo Votivo ao Mar de Panxón (Nigrán) ou a igrexa da Vera Cruz do Carballiño.
Foi un arquitecto de forte personalidade, que realiza unha obra inserida no denominado monumentalismo, unha arquitectura enfática, estilisticamente ecléctica que destaca pola preocupación a respecto da fachada do edificio e polo forte carácter ornamental, mais sempre atenta ao aspecto funcional nas solucións interiores, que procura harmonizar racionalmente o espazo e adecualo á función do edificio, aspectos onde a brillantez das súas solucións é absolutamente incontestábel.
Nas obras galegas, sen renunciar ao monumentalismo, busca un estilo autóctono cun punto de vista historicista e neorromántico do que el entendía como caracteristicamente galego. O Concello do Porriño (1919) é, neste sentido, exemplar, ecléctico, cargado de ornamentación, nel o autor reinterpreta libremente o románico e o gótico, á procura dunha identidade plástica galega, desde os materiais até os modelos historicistas.
Tamén o é a Central Hidroeléctrica do Tambre (Noia) -construída en 1932-, onde crea o que poderíamos denominar -parafraseando a Curros- como unha “catedral dos tempos modernos” coas súas citas do románico galego. En contraste, resulta máis cosmopolita o Teatro García Barbón (1926-1927) de Vigo ben próximo esteticamente á Ópera de París (1875) de Charles Garnier.
Nas obras finais, como o Templo Votivo ao Mar (1932-37) de Panxón (Nigrán), o Mosteiro da Visitación das Salesas Reais (1942-1944) de Vigo e a igrexa da Vera Cruz (1943) do Carballiño, combina características de estilo e modos “peculiarmente galegos” cheos dunha forte carga simbólica, con espazos interiores de complexa articulación e intensa expresividade dos materiais. No primeiro, segundo testemuño do propio arquitecto, utiliza como inspiración para o deseño a imaxe medieval da catedral de Santiago que acababa de estudar e debuxar o historiador de arte Kenneth John Conant nun volume publicado en 1926, referencia que se complementa coa análise e influencia das catedrais de Ourense, Tui e Coímbra, como sinalou Iglesias Veiga. Este mesmo estudoso chamou a atención sobre a utilización de vitrais de formigón armado, con lousas de vidro industrial unidas con cemento, que Nieto Alcaide considera como “incunábulo” das vidreiras de formigón armado no contexto español.
A exposición achega valiosa información para entender unha parte significativa da obra de Antonio Palacios, nomeadamente a que ten unha vontade ligada á estética rexionalista e aos motivos galegos. Cómpre lembrarmos que o influxo das correntes político-culturais nacionalistas terá un reflexo na arquitectura, na obra de figuras como o propio Palacios, Manuel Gómez Román ou Rafael González Villar. A valoración dos estilos históricos, fundamentalmente románico e barroco, asociados á identidade nacional, fai que os arquitectos, a partir de mediados da segunda década do XX, incorporen elementos desta orixe ás súas realizacións. Na arquitectura, o movemento galeguista reivindica tamén o patrimonio popular, en especial, as milenarias tradicións da cantaría granítica que o noso arquitecto vai utilizar enfatizando a plasticidade do material.
A análise e creación de Palacios insírese, por tanto, nun proxecto rexeneracionista, de valoración e recuperación do acervo arquitectónico, paisaxístico e popular galego en todas as súas manifestacións, ligado a un espírito de estimanza dos factores identitarios –lembremos que as Irmandades da Fala se van crear en 1916, cando o arquitecto está na plenitude da súa obra e do seu prestixio-, mantendo unha intensa relación de amizade con irmandiños como Ramón Cabanillas ou Valentín Paz-Andrade.
O contexto do labor de Antonio Palacios favorece, pois, a vontade da recuperación da cultura galega do pasado, especialmente a popular e a medieval, mais tamén estimula eses “soños de modernidade” aos que se refire o título da mostra, co plan urbanístico de Vigo como exemplo máis notábel do esforzo por pensar unha cidade e unha Galicia con proxección e futuro e ao tempo con alicerces ben asentados no seu pasado cultural.