Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Xoaquín Fernández Leiceaga Político, economista e escritor

“Nunca temín que aquí se asentara unha ETA galega”

Persecucións, intriga, interrogatorios, vidas demoucadas...: a trama de Baixo as alas de abril (Galaxia), a nova novela do actual senador socialista Xoaquín Fernández Leiceaga, penetra no ambiente sindical e estudantil compostelán para deixar á vista a cicatriz perenne da loita pola liberdade. Preséntase mañá, venres, na librería Metáfora de Pontevedra (19.30h)

Imagen de archivo de Xoaquín Fernández Leiceaga Óscar Corral

Baixo as alas de abril inspírase en feitos reais, na traxectoria do Exército Guerrilheiro do Povo Galego Ceive. Por que decidiu abordar nesta novela o tema do terrorismo en Galicia?

–É unha ferida do noso pasado, non demasiado extensa ou fonda, por sorte, que nos vincula ao que sucedeu en múltiples sociedades ao longo do século XX (e XXI). Pasou tempo dabondo como para abordalo coa distancia xusta. E pareceume que podía ser un material novelesco complexo e suxestivo, aínda que quixen que a literatura ocupase o centro do escenario: non se trata dunha reportaxe ou dun ensaio, trátase dunha novela na que cuestións como a fidelidade nas relacións de parella ou as relacións entre pais e fillos xogan un papel destacado. Indagando sobre todo nas razóns complexas das accións de cada personaxe.

–De que fontes históricas e persoais botou man para escribir o texto?

–Os que xa cruzamos a metade do camiño da vida, fomos espectadores adultos daqueles anos. A memoria, a observación persoal...xogan un papel destacado. E logo está Internet: hoxe case todo está dispoñible na rede. Novas dos xornais, os acontecementos de cada ano, a toponimia,….A redacción da novela foi unha consecuencia directa do confinamento: foi redactada nesas circunstancias especiais, o que condicionou o acceso a fontes doutro tipo. O tempo da redacción coincide, aproximadamente, trinta e un anos despois, co tempo da novela. Fronte á miña obra anterior, Agosto de memoria e morte, esta non foi planificada de antemán máis que de xeito simple, e foi avanzando movida pola música interna que ía escoitando, e que me suxería situacións, xiros, respostas. Lectores dun primeiro borrador, e singularmente Carlos Lema, da editorial, fixéronme tamén observacións de interese, que incorporei.

–Hai personaxes, sobre todo no bando dos terroristas, aos que non custa relacionar cos protagonistas de verdade. Pero Vde. aporta historias persoais sobre algún deles. Esas historias están baseadas tamén na realidade ou todas foron inventadas ?

–Podería dicir, como as musas ás que fai falar Hesíodo ao inicio da Teogonía, que se trata de escribir ficcións verosímiles e no medio deixar algunha pedra de verdade. Iso é a literatura para min, ficcións verosímiles e, a ser posible, iluminadoras. Repito: é todo ficción, quixen construír biografías posíbeis, nas que a procedencia, as profesións, os caracteres ou as accións concretas foran unha pura invención sobre a base dunha trama básica que tiña unha relación de “paralaxe” coa realidade. Empeñeime ademais en fabricar personaxes normalizados, integrados, un pouco ao xeito do que fai a gran Patricia Highsmith en moitos textos, como os de Ripley: estudantes, sindicalistas, profesores. E do outro lado, policías que tamén nalgún caso manteñen relacións culpábeis coa violencia: estamos a finais dos 80.

Xoaquín Fernández Leiceaga. FDV

–O seu enfoque da novela garda varias semellanzas co que Fernando Aramburu fixo en Patria. Confesa que a novela de Aramburu influíu á hora de escribir Baixo as alas de abril?

–Unha chea de obras da literatura universal abordan fenómenos similares, de Dostoievsky a Conrad, de Joyce Carol Oates a Philip Roth. E tamén Aramburu. De feito, o contexto da miña novela son as conversas de Alxer e a ruptura da tregua, que, fabulo, puido influír na activación da proxección en Galicia das accións armadas. Pero en Patria o fundamental, para min, é a angustia que produce vivir nun mundo dominado pola miseria moral que proxecta o terrorismo, cando unha parte significativa da sociedade avala, consinte ou mira para outro lado. Neste país, felizmente, non houbo esta metástase no tecido social e, polo tanto, a dimensión da cuestión foi máis policial que política ou de convivencia. Xustamente por iso intrigáronme as razóns para entregarse a unha causa cun mínimo respaldo, abandonando vidas imperfectas, como todas, pero no fondo satisfactorias, coñecendo os riscos que comportaba.

–Que cre Vde. que pode mover a un xove galego a tomar un posicionamento tan radical como é o de chegar á conclusión de que coa loita armada pode chegar a conseguirse algo?

–A indagación psicolóxica na novela indica o gran peso que ten unha ideoloxía con compoñentes milenaristas. Y. Slezkine, en A casa eterna, explica as accións dos bolxeviques nas primeiras décadas da Unión Soviética por seren sectarios milenaristas que estaban preparándose para a apocalipse (o advento dunha sociedade comunista). Aquí perséguese un ideal, quimérico pola ausencia de respaldo social: unha Galicia independente e socialista, e ese final paradisíaco dá licenza para usar todos os medios. Ademais, as dinámicas de grupo, as lealdades e a endogamia insisten na mesma dirección. O final do franquismo foi visto por unha parte da esquerda radical como unha oportunidade para dar un enorme salto adiante e a violencia usábase por unha ínfima minoría como un atallo para forzar ese salto.

–Botando a mirada atrás, nalgún momento chegou a temer Vde. que o Exército Guerrilheiro se podería ter convertido na ETA galega?

–Mentiría si dixese que si. Sempre vin a violencia independentista como algo marxinal, que non tiña eco no conxunto da sociedade. Nin na esquerda democrática que, non esquezamos, padecía os cruentos ataques de ETA, nin nun nacionalismo que de xeito maioritario aspiraba a conseguir espazo institucional.

–Hainos que din que, ás veces, hai máis verdade nunha boa novela que nun libro de Historia. A Vde. a literatura sérvelle para contar certas verdades que non se poden contar na política?

–Non o vexo así. A política é a arte do posible. E hoxe está dominada polo instante, polo tempus fugit. Enténdoa como unha actividade de construción: facer avanzar as sociedades a partir dos valores que cada un posúe, desbrozando o camiño entre as limitacións de contexto, os intereses contraditorios, a voluble opinión colectiva. Aínda que ten unha conexión evidente coa literatura: os expertos en comunicación política insisten desde hai anos na relevancia dos “relatos” e no carácter decisivo das emocións. Pero o traballo literario abre o campo de visión, a partir das súas propias regras, e obriga a un traballo micro, a escala individual; agora non se trata tanto de aplicar os teus valores como de entender os dos demais.

Compartir el artículo

stats