Carmiña, unha profesora de instituto retirada, e o seu marido, Anselmo, volven a Galicia para viviren os seus derradeiros anos. Mais ao pouco de se instalaren, un dos seus fillos, Suso, comunícalles que acaba de romper coa súa moza e vai mudarse canda eles. A acción desenvólvese entre os anos 1997 e 1998.
Así comeza A forma de Célebes, editada por Galaxia, unha novela que supón o debú en lingua galega de Iago Méndez. Esta obra ten multitude de defectos e un acerto, quizais froito do denominado paradoxo do reloxo parado, que se resume en que incluso un reloxo parado dá a hora certa dúas veces por día. E é que, realmente, n’A forma de Célebes case nada funciona. É unha novela asentada sobre os diálogos, mais sempre son artificiais, inverosímiles, anódinos, que nin reflicten a oralidade natural nin axudan a desenvolver a trama. A pesar de que as súas intervencións van definir en gran medida os personaxes, todo é neutro, practicamente inerte; un rosario de frases fáticas que constrúe momias, non persoas que falan.
A técnica narrativa do libro é máis ben esquemática. Isto é algo que se agradece. O autor non recalca as situacións a base de adxectivos nin ensaia falso lirismo. De feito, a pesar de que a obra cabalga por situacións extremas, hai un control estrito do sentimentalismo. Mais o problema é que Méndez propón unha trama previsible e algo eivada desde o primeiro parágrafo. Nótase preso dun realismo costumista superficial de máis. Átase voluntariamente aos espazos coñecidos: a casa, o bar, o niño de quinteiros dunha vila calquera de Galicia.
E a pesar de todo isto, A forma de Célebes ben puido ser outra cousa. E, na práctica, éo. Porque a pesar de que as agullas literarias da obra están quietas, non funcionan, Méndez consegue que albisquemos no fondo de todo, á marxe desa trama avariada, unha elipse que ten potencia para brillar. O autor, a través dun camiño ben retorcido, achégase, sen acadalos, a autores como Iván García Campos ou Eva Moreda na proposta dunha obra narrativa que, consciente de que a literatura non serve xa para revelar a alma humana, se conforma con albiscala, con compartir cos lectores o seu magmático latexo.
Méndez crea dous personaxes, Anselmo e Suso, unidos pola traxedia, polo medo, polas secuelas do pasado, pola incapacidade de liberarse das regras da súa masculinidade. E a pesar de contarnos a súa autodestrución a base de diálogos de bazar chinés consegue transmitirnos, se temos paciencia para velo, a esencia de ambos.
É mérito do escritor vigués aforrarnos determinadas explicacións sobre o comportamento dos seus protagonistas. Mais a sospeita de que todo foi un achado está moi presente, dada a precariedade técnica que amosa páxina tras páxina.
MÉNDEZ, Iago, A forma de Célebes, Galaxia, Vigo, 2021, PVP.14,01€
