Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Do serodio remordemento do amor

Feituras de Xavier Lama

Por moito que o pensen, non poucos destacados especialistas na obra do arousán, a Galicia máxica, irredenta, medieval e misteriosa que abrolla en tantos textos seus, non foi invención de Valle-Inclán. Trátase dun mundo real, certo, documentable, que el recrea de forma maxistral como tamén o fixera anos antes Emilia Pardo Bazán. Así, calquera persoa criada na aldea dirá alcumes que tanto saben retratar, e que tan ben aproveitou o autor de Divinas palabras. Noutras literaturas existen exemplos similares, ao mellor máis abeirados ao costumismo, tendencia que Valle evita apostando por unha tonalidade épica e obxectiva que converte a súa obra dramática en pioneira de tendencias novas en Europa enteira.

Por eses mesmos camiños, estéticos e temáticos, andaron por veces Ramón Otero Pedrayo ou Roberto Vidal Bolaño, e máis recentemente Xavier Lama neste texto seu, O serodio remordemento do amor, que agora presentamos. Con el, gañou en 1995 o Premio Rafael Dieste de pezas dramáticas, e agora chega nunha reedición bilingüe que inclúe a versión castelá do propio autor e unha magnífica presentación da profesora Dolores Vilavedra. Unha iniciativa da Deputación da Coruña e da Asociación de Directores de Escena de España, que cómpre salientar pois contribúe a dar a coñecer, noutras comunidades de lectores, textos destacados da literatura nosa.

O título deriva dun verso (“the late remorse of love”) co que remata a estrofa CXXXVII do poema de George Gordon Byron, Childe Harold’s Pilgrimage, publicado entre 1812 e 1818. Unha estrofa que, nesta peza, primeiro fai súa un poeta romántico amante de Ifixenia, e pouco despois ela mesma, cando o lume estoura con forza e todo o seu mundo se converte en cinza. Pois en efecto a peza ten como subtítulo “Fantasía tráxica en once escenas dun tempo ido de plenitude e cinza”, e dalgunha maneira mostra como a grandeza acaba por tornarse pouquidade, como escoitará Adán ao verse privado da inmortalidade (“quia pulvis es”).

Co nome de Ifixenia coñecemos unha das heroínas máis enigmáticas da materia épica e dramática do ciclo troiano, a moza condenada ao sacrificio pola conduta sempre atolada de seu pai e seu tío, Menelao e Agamenón, agora retratados en Don Óptimo de Pedralonga, fidalgo con pazo, pedra de armas, e moitas herdades, empeñadas por mor do seu vivir nas marxes e da súa pouca cabeza. Pois Don Óptimo obedece a mesma lei que seguiron Pedro Moscoso e Juan Manuel Montenegro, ou Fernando de Sotomayor, protagonista na novela, tan descoñecida como interesante, que Álvaro de las Casas Blanco titulou El pazo de Lebre.

A paixón de vivir, cos remorsos que provoca, vai ser o motivo arredor do que abrollen outros asuntos, que se personifican en suxeitos memorables, e que tanto condicionan a natureza do tal degoiro de vida. Así temos un criado que se fai o parvo, a filla tola, a muller rebelde, o médico caza fortunas, a criada avariciosa, o mozo destemido que fai fortuna nas Américas e volve feito un indiano, o señor luxurioso, a criada aproveitada, o cura hipócrita, o home burlado... Todos habitan no degoiro e no remorso, e todos partillan a danza gozosa e macabra que se tece nun espazo e nun tempo máxicos, onde non falta o mesón, a carballeira, o chamizo da meiga, e o pazo señorial, no que desacougan as efixies dos que noutrora foron presenzas ilustres e que comparten lembranzas no salón nobre, agardando o lume. Con eses elementos, Xavier Lama compuxo unha peza memorable que volve para nos lembrar que coas vellas formas do quefacer dramático, que no seu día explicou un tal Aristóteles, tamén se pode facer literatura e da boa. Literatura para ler e gozar, aínda que, coma outros moitos textos de noso, podería dar un espectáculo memorable, e máis aínda se na súa ideación se atende ao substantivo.

Libre albedrío

A peza pode lerse como un espello moi adecuado da sociedade actual, na que seguen operando con forza vellas estratexias de dominación, submisión, explotación ou superstición. Tamén acaba por exemplificar, con casos concretos como poidan ser os de Dona Tareixa, Malvela, Floriña, Beatriz ou Ifixenia, a imposibilidade do libre albedrío, ao estarmos tan condicionados e determinados por tantas circunstancias. A liberdade suposta acaba sendo unha ilusión, unha quimera.

Todas esas persoas que se acubillan no ecosistema que configura o Pazo de Pedralonga, non son donas dos seus destinos, pois todo canto poidan argallar está imbricado nunha rede inmensa de actos e feitos externos, diso que na explicación da traxedia como acontecemento se denomina “fatum”, que non é cousa dos deuses senón de humanos. Por iso será que no adral da peza atopamos aquela invocación de Fausto, no texto de Marlowe, cando os demos reclaman a súa alma e pide converterse en auga, para diluír o destino. A escena final, con Ifixenia cercada polo lume, na compaña de Chopin e dándolle voz a Byron, é igualmente soberbia. Insistimos, unha peza fantástica, fascinante. Poesía para o teatro, a que pedía Giorgio Strehler.

Compartir el artículo

stats