De entre todas as mulleres que foi Xela Arias, sen dúbida ela escollería aquela que foi nai. Pero séndoo, foi tamén unha profesional e unha poeta. Porque se se vive desde a profundidade e desde a independencia, as escisións esvaecen en gran medida. Non sempre é fácil transitar ese camiño e poder ser todas aquelas que unha quere sen ter que renunciar a unha parte do paraíso, porque o inferno do patriarcado se interpón entre nós e os soños. Sen dúbida, Xela Arias intentouno e perseverou.Quizais a mostra máis clara e máis tenra da integración da vida e da escrita, máis aló dos modelos e dos moldes, é o libro Darío a diario (1996), feito en colaboración co fotógrafo Xulio Xil. O proxecto da obra revélase como a gozosa celebración dunha nai e dun pai felices, construíndo xuntos unha ollada artística sobre a súa criatura.
Na altura na que se publica esta obra escasos son os ecos que sobre a experiencia da maternidade temos na literatura galega, quizais porque o modelo da muller escritora ou profesional se afastaba, por afirmación feminista, do considerado rol tradicional da nai. A obra de Xela Arias supera esta dicotomía precisamente na procura da felicidade e da autoafirmación, entreabrindo unha porta que, máis aló da mistificación da maternidade, nos conduce ao goce dunha experiencia única: “hai posible en ser muller un privilexio imposible de transferir”.
É así Dario a diario un relato poético intenso por vital, honesto, afastado dos formalismos estéticos na procura dunha dicción sinxela, directa e íntima. Son os poemas dunha nai que comprende o senso último da creación, o que lle dá senso ao cosmos a través dun “centímetro de soño”. Porque desde o intre mesmo da concepción do seu fillo sabe Xela, como sabemos todas, que “cun ratiño” unha vez foi “universo”. E deste xeito, a experiencia individual transcende cara ao colectivo e universal. A propia linguaxe poética sofre unha profunda transformación, de xeito que no poema conflúen agora o sublime e os biberóns, cueiros, xoguetes de cores. É así como o espazo dos coidados e dos mimos ocupa o centro do discurso e o poema devén un especialísimo lugar lúdico: “contigo a miña maior diversión”, di Xela ao seu fillo, que é o receptor primeiro da obra. Unha longa carta de amor, que ensaia novas formas de comunicación alén da lingua: “dis ma-ma-ma e énchesme de forza contra o pánico”.
É esta unha das grandes leccións do libro: a ancoraxe vital no amor. E hai leccións nesta obra porque nela hai moita aprendizaxe. A nai escritora advirte da natureza da maternidade coma unha aprendizaxe constante: “Que é o necesario?/ Coma sempre://asumir que me equivoco e seguir investigando. Así pois, Xela Arias sitúanos ante a complexa dicotomía da crianza e da liberdade, ou máis ben no camiño no que a crianza se exerce desde e para a liberdade como asunción da alteridade, o respecto á diferenza, o amor ao outro que o fillo é. E nese senso, a poeta pregúntase: “Como é iso de te saber disciplinar?”, e respóndese a si mesma: “Nada que ver coa posesión.// Non te posúo nin quero”.
Aquela moza poeta que denunciara o “equilibrio” no seu primeiro libro é en Darío a diario a muller madura que se sitúa ante o complexo desafío de construír a relación maternofilial respectando no profundo a liberdade do fillo. Poñendo os pés no Desexo e nunca na imposición do pensamento escríbelle a poeta, a nai, a muller que é todas nela mesma, ao seu fillo: “Busco o modo de te acompañar sen estorbo,/que sexas ao meu carón feliz e creador de ti. /(...)/Que saibas derruí-las marcas e apropiarte/facer teu o aceno, e só aquel, que elixas.
Darío a diario
Darío a diario é ante todo unha carta de amor ao fillo, pero é tamén un exercicio de sororidade, de comunicación e comuñón solidaria con outras mulleres que experimentan a maternidade, como se explicita no seguinte verso: “Tódalas nais son eu e todas, coma min, sabemos que es único”. En min i en todos, dicía Rosalía en xenial poetización da empatía universal como divisa humana. En min e en todas, parece querer dicirnos Xela Arias, na fonda comprensión de nós-outras, que traemos ao mundo o “poema enorme” que, máis aló das palabras, nos fai felices cada día.“Parir sen dor e con/pracer./Estou pa/rindo/todo instante que penetro ou me/penetra./Solpor, máquinas, liortas,/bicos, días, trasnos…/Parir, aprendo linguas.
Estes versos do último libro de Xela Arias, Intempériome (2003), cantan gozosamente a maternidade pracenteira, máis aló da tanática narración bíblica do parto con dor. E así se afirma a vida e a propia creación (poética) como permanente penetración (revelación) e descuberta.
