Poucas cousas tan decisivas e memorables para unha obra literaria como ofrecer un bo comezo. Principiar un texto de xeito que as xeracións futuras garden por sempre memoria del asegura a inmortalidade, ao tempo que deixa por séculos no lectorado acordanza indeleble da xenialidade dunha escrita.
Descendentes que somos da civilización da vella Hélade, nunca acabaremos de admirar o poderoso arrinque de A Ilíada, o poema narrativo escrito por Homero no VIII a. C. no que invocaba aos ceos para relatar o recordo de tan grande aventura: “Canta, oh musa, a cólera do pélida Aquiles, cólera funesta que causou infindos males aos aqueos e arrebolou ao Hades moitas valentes ánimas de heroes, que converteu en carnaza para cans e pasto para as aves”. E dando un salto de varias centurias, non menor fama universal ten gañado o canto maxistral de Dante, quen principia a súa Divina comedia (s. XIV) de modo inesquecible. Velaí, en encomiable versión galega de Darío Xohán Cabana: “No medio do camiño desta vida/ acheime dentro dunha selva escura,/ que a recta vía fora confundida./ Ai, canto de explicar é cousa dura/ esta selva selvaxe, áspera e forte/ que renova lembrándose a pavura!”
Na tradición hispana a novela fundacional e clásico por antonomasia, O Quixote (1605), conta tamén cun comezo célebre en todo o mundo: “Nun lugar da Mancha, de cuxo nome non quero acordarme, non hai moito tempo que vivía un fidalgo dos de lanza en lanceira, adarga antiga, cabalo fraco e galgo corredor”.
O século XIX foi pródigo en fantásticos arranques novelísticos. É o caso de Jean Austen e a súa Emma (1815), apenas un par de liñas para insinualo todo: “Emma Wodhouse, atractiva, intelixente e rica, de familia acomodada e carácter ledo, semellaba reunir algunhas das maiores beizóns da existencia”. Pero non menos impactante é o gótico e esgazador comezo dos Curutos treboentos (1847) de Emily Brontë: “Volvo agora facer unha visita ao meu caseiro, o senlleiro veciño con quen vou ter que lidar. É ben fermosa esta bisbarra! Coido que non podería ter atopado en toda Inglaterra un lugar para vivir máis arredado deste mundanal ruído. É o edén perfecto para un misántropo e o señor Heathcliff e mais eu formamos a parella ideal para compartir semellante desolación”. Un auténtico lugar común, da súa parte, é no que se ten convertido o principio de Moby Dick (1851) de Herman Melville, tan breve coma definitivo, tan filosófico coma reflexivo: “Chamádeme Ismael”.
Entre os máis perfectos xogos antitéticos dos comezos narrativos de calquera tempo e lugar debe recoñecerse a Historia de dúas cidades (1859) de Charles Dickens, peza literaria exquisita onde as haxa: “Era o mellor dos tempos, era o peor dos tempos, a idade da sabedoría e tamén da loucura; a época das crenzas e da incredulidade; a era da luz e das tebras; a primavera da esperanza e o inverno da desesperación. Todo o posuiamos, mais nada tiñamos”. Mais rotundo é tamén o tiro de saída de Anna Karenina (1877) de Lev Tolstoi: “Todas as familias felices aseméllanse, mais as infelices sono cada unha ao seu xeito”.
E, por rematar con este repaso polo vizoso XIX, non acae mal recordar o icónico comezo de A Rexenta (1885) de Clarín: “A heroica cidade durmía a sesta. O vento sur, quente e preguiceiro, empurraba as nubes abrancazadas que esgazaban ao correr cara ao Norte”.
O século XX garda igualmente marabillosos comezos. O de Platero e mais eu (1914) de Juan Ramón Jiménez (“Platero é pequeno, peludo, suave; tan dondo por fóra, que se diría de algodón todo el”, en versión de Manuel Beiras). O inquedante de A metamorfose (1915) de Franz Kafka: “Cando Gregorio Samsa espertou unha mañá despois dun soño intranquilo, atopouse no leito convertido nun monstruoso insecto”. O intrigante de O hobbit (1937) de J. R. Tolkien: “Nun burato no chan vivía un hobbit”. O insólito de O corazón é un cazador senlleiro (1940) de Carson McCullers: “Na cidade había dous mudos e sempre estaban xuntos”. O inapelable de O camiño (1950) de Miguel Delibes: “As cousas puideron ter acontecido de calquera outra maneira e, porén, sucederon así”. En fin, e por remate, o admirable dos Cen anos de soidade (1967) de Gabriel García Márquez: “Moitos anos despois, fronte ao pelotón de fusilamento, o coronel Aureliano Buendía recordaría aquela tarde remota na que o seu pai o levou a coñecer o xeo”.
Primeiras liñas
Tamén nas letras galegas hai comezos paradigmáticos, primeiras liñas imborrables. Conformareime con amentar tan só dous que forman parte xa do noso imaxinario colectivo.
O primeiro deles é o principio das Memorias dun neno labrego (1961) de Xosé Neira Vilas. Non pode dicirse máis en menos, nin tampouco gañar unha adhesión solidaria de maior empatía: “Eu son Balbino. Un rapaz de aldea. Coma quen di, un ninguén. E ademais, pobre”.
A segunda das mostras é todo un canto inmorredoiro ao poder da fantasía e dos soños que debemos ao Álvaro Cunqueiro, quen no seu Merlín e familia (1955) lle fixo dicir a Felipe de Amancia: “Tal e como agora eu vou, vello e anugallado, perdido cos anos o lentor da moza fantasía, pónseme por veces no maxín que aqués días por min pasados na frol da mocidá, na antiga e longa selva de Esmelle, son soio unha mentira, que por ter sido tan contada e tan matinada na memoria miña, coido eu, o mintireiro, que en verdade aqués días pasaron por min”.
