Achegámonos hoxe ao Castro da Subidá de Marín, unha aldea fortificada da Idade do Ferro ocupada entre os séculos IV a.C. e I d.C da que foi escavada unha mínima parte (un 1% aproximadamente). Este castro, xunto cos de Toiriz (Silleda) e Alobre (Vilagarcía de Arousa), veñen de ser obxecto dunha serie de obras de “restauración e musealización” valoradas en 519.864 € que achega o goberno central. A Deputación de Pontevedra promove os traballos.
O xacemento, de case tres hectáreas, presenta unha “planta ovalada con dous promontorios rochosos situados no extremo norte e sur da croa. A finais do século XIX conservaba parte do dobre recinto amurallado e a principios do século XX aínda estaban en pe algunhas das vivendas circulares” (Rafael Rodríguez, Diego Piay e Mª Luisa Castro; 2018). Situado na ladeira leste de dous promontorios -o meirande de cento setenta e nove metros de altura- A Subidá localízase nas proximidades dos núcleos da Porteliña e Cidrás, en concreto no Coto ou Monte das Sete Espadas. O castro foi obxecto de numerosos espolios, de aí que Arizaga Castro e Abal Silva (2007) sinalasen que “por desgracia, afeccionados e institucións conservan moi dispersos os abundantes achádegos en superficie dignos de ser musealizados”.
Campañas de escavación
Como sinala González Ruibal (2006), o resultado das diferentes campañas científicas de escavación levadas a cabo no castro “resulta bastante chamativo”, xa que “no reducido espazo intervido, no que saíron á luz dúas estruturas, recolléronse unha fíbula transmontana, unha fíbula de omega, una fíbula Fowler A, tres alfinetes decorados, oito placas de bronce decoradas, un aplique con forma de carrete e un fragmento de colar”. Do estudo destes materiais arqueolóxicos ocupáronse Moledo Pérez e Pascual Vázquez en 1982, que tamén participaran na escavación levada a cabo uns anos antes grazas ao pulo de García Alén.
O xacemento conta cunha extensión de case tres hectáreas
No ano 2011, baixo a dirección de Torres Bravo, foron escavadas e consolidadas dúas estruturas arquitectónicas de planta circular, unha delas dotada dunha gabia perimetral para protexela das escorreduras provocadas pola chuvia. Nese momento levouse a cabo tamén a musealización do xacemento. Posteriormente, nos anos 2017 e 2018, Prieto Robles dirixiu os traballos de escavación e restauración doutro celeiro de planta circular situado ao Norte das estruturas xa coñecidas. Este almacén, que tamén foi consolidado naquela altura, quedou á marxe dos traballos que veñen de ser acometidos agora polo Ministerio. A intervención levada a cabo nos pavimentos é, quizais, o único positivo do proxecto ministerial. Mellorouse o espazo destinado a aparcamento, reforzouse o camiño de acceso con grava e lousas de granito, creáronse dúas áreas de descanso dotadas con bancos de pedra e novos pavimentos, etc. O resultado final é respectuoso co xacemento e incorpora o valor do deseño arquitectónico e paisaxístico ao castro, facéndoo máis atractivo e aportándolle valor.
Musealización
Pola contra, a musealización arqueolóxica sensu stricto deixa moito que desexar, xa que o seu contido non mellora os atrís interpretativos dos que xa dispuña esta aldea fortificada galaico-romana. Os textos perden en calidade e definición (afírmase, por exemplo, que as primeiras sondaxes no xacemento tiveron lugar en 1981 cando, en realidade, viron a luz a finais da década de 1970), frustrando así unha visita que se pretende instrutiva e lúdica. Pola súa parte o apartado gráfico queda moi por baixo da anterior museografía de 2011, que recreaba de forma atractiva a arquitectura e a vida no castro, explicando con precisión os achados máis sobranceiros (restos de fauna, adornos persoais, etc.). Asemade, sorprende que o discurso museográfico teña múltiples grallas e erros tipográficos debidos ao descoido e/ou ao descoñecemento: “PETROGRIFLO” (por Petróglifo), “ACABECIÑA” (todo xunto), “CASTRO A SUBIDÁ” (na vez de “da Subidá”), “CASTRO DO PACHO (na vez de Facho) DE DONON” (sen til); “IGREXIA VELLA” (na vez de Igrexa Vella), “CASTROLANDIN” (sen til), etc.
Chama a atención a ausencia de rigor e profesionalidade da empresa adxudicataria dos traballos, a murciana Patrimonio Inteligente S.L., no momento de abordar o soporte interpretativo dedicado á arte rupestre da Idade do Bronce. Aquí, os museólogos utilizaron, sen citar a autoría, un calco non actualizado de 1972 (hai corenta e noves anos!) do gravado rupestre prehistórico máis importante localizado no xacemento, obra de Antonio de la Peña Santos.
En conclusión, retrocede o valor didáctico da nova museografía que explica o xacemento respecto da anterior, por máis que mellore a estética dos soportes utilizados para a súa difusión.
O galego, idioma de segunda
É pertinente analizar tamén a consideración que o noso idioma ten na sinalética do castro. O galego aparece sempre como lingua secundaria, xunto co inglés, en todos os soportes interpretativos, o que ocasiona severos problemas ao visitante, forzado a ler nun tamaño de letra cativo, fronte ao lector/a en castelán, ao que se lle ofrece unha lectura confortable. A maiores, o acceso ao reverso dos soportes verticais, onde está presente o noso idioma, resulta difícil e complicado en varios dos paneis, xa que non existe espazo físico suficiente para que o visitante lea comodamente os textos en galego e inglés, unha opción de visita secundaria e accesoria para os museólogos da Subidá.
Esta escasa consideración do galego choca co sentido común, xa que a maioría dos visitantes do castro serán persoas de Galicia interesadas pola súa historia e a súa cultura. Ademais, esta práctica colide coa norma de sinalización que segue a Xunta de Galicia, por exemplo no Camiño de Santiago (art. 81.2 da Lei do Patrimonio Cultural de Galicia), cando establece que “a rotulación dentro do territorio de Galicia empregará a lingua galega. No caso de que se empreguen varios idiomas, o galego terá lugar preferente na orde de colocación e maior relevancia na dimensión tipográfica.”
