Que nos queren dicir cando afirman que un filme é un retrato? Probabelmente que o que imos ver ten toda a confianza do comentarista e que, polo tanto, se trata dun produto de calidade, como se a suposta honestidade dun filme fose per se un valor a ter en conta na gran pantalla. Esquecen, non obstante, que dentro dos confíns deste universo visual chamado sétima arte un retrato nunca implica fidelidade nin infidelidade. É unha imaxe reconstruída a vinte e catro fotogramas por segundo, manipulada pola vontade dun habilidoso equipo que decide o aspecto e os fragmentos de realidade que podemos visionar. De aí que o noso papel como cinéfilos sexa o de analizar desde unha perspectiva crítica aquilo que nos mostran: como representación, mais tamén como obra de arte. Queremos ante todo evitar esa modorra causada pola superabundancia de clixés aos que nos ten acostumados a fábrica de soños americana.
Las niñas é un filme sinuoso, mesmo desde a elección do seu título, evocador dun tipo de cinema porno que non é. Non se trata dunha lembranza nostálxica da infancia, nin da meditación amarga dunha sociedade felizmente periclitada. Non se axitan culpas, mais tampouco culpábeis. E, sobre todo, non deixa interrogantes. É aí onde reside a súa escabrosidade e pericia: nas conmovedoras imaxes dunhas colexialas (magnificamente interpretadas por Andrea Fandos, Zoe Arnao, Julia Sierra, Ainara Nieto, Elisa Martínez e Carlota Gurpegui) que non logran sorprendernos.
Entramos no mundo (católico) de Celia, a protagonista do filme, e das súas compañeiras a través dun finximento. A fermosísima escena inicial pasea a nosa ollada polos rostros inocentes dunhas rapazas que semellan cantar, pero que o que en realidade están a facer é sinxelamente mover os labios. As súas voces enmudecidas (ollo que quere ser metáfora!) son as daquela xeración dos Xogos Olímpicos de Barcelona e da Expo de Sevilla. Anos de mutacións e de descubertas para todas as mulleres de España, incluídas as alumnas do colexio de relixiosas zaragozano onde as pequenas descobren os praceres e as malicias do sexo, da institución familiar e do lapis de labios vermello.
Dinnos que (e a súa directora repíteo en cada entrevista) o filme ten que ver coas lembranzas daqueles tempos, que non vai contra ninguén nin contra nada, que se trata da viaxe emocional de Celia desde a inocencia até a madurez, que “todas o pasaron fenómeno na rodaxe” e que o que a produción pretende é emocionar (do latín emovere, que significa “sacar dun sitio”, “facer mover”). Mais, unha vez que o filme remata (coa imaxe esperábel da súa protagonista cantando en alto xunto ás súas compañeiras), un pregúntase: para que? Para que todo ese exhaustivo traballo de investigación estudantil? Para que ese marabilloso póster “nabokoviano” dunhas nenas coas bocas pintadas? Para que eses seis talentos interpretativos? Probabelmente para desarmar o espectador, para impedirlle que poida reaccionar ante semellante dispendio de candor e simpleza.
Porque entendo perfectamente que Palomero quere ofrecerme algo máis que o retrato dunha xeración, examino con cuidado cada un dos espazos e os silencios da fita, aínda que ningún sinal nos leve a pensar que a explicación poida estar aí. Intuímos, e niso reside a grandeza do cinema, que o segredo se atope quizais nun dos seus reflexos: na mirada de esguello dunha nai á súa filla, na conversa apenas audíbel entre Francisco Umbral e Raffaella Carrà (”Se tiveses ocasión, que lle preguntarías a unha colexiala?”, “Non lle preguntaría nada. Daríalle un consello: póntelo, pónselo!”). E se estivese no movemento de colo desa mociña que, acosada pola imcompresión dun mundo que ninguén lle explica, espeta á súa nai: “Es unha mentireira!”? E se a resposta a todas as preguntas que xera o filme fose esa afirmación rotunda?
AS RAPAZAS DE MAI ZETTERLING
“Non enrugues o cello, querida Lisístrata, que avellentarás antes de tempo!” Quen é novo pode dicir cousas de vello e quen é muller -e sueca- rir das cousas serias. Para a directora Mai Zetterling, as rapazas saben algo que os varóns ignoran: que o cómico, ás veces, impacta máis profundamente que o tráxico. Que as ocorrencias, ademais de divertirnos, poden facernos reflexionar sobre iso que chamamos vida.
O cativador inicio de As rapazas (1968, Flickorna) constitúe de seu unha chamada de atención onde as sinerxías xeradas pola música de Michael J. Hurd, o delicado zoom de afastamento da cámara e a aparición das tres mulleres protagonistas (nada máis e nada menos que Bibi Andersson, Harriet Andersson e Gunnel Lindblom) antecipan a presenza dunha ollada diferente. Ensaian unha obra de teatro, Lisístrata, a obra cómica de Aristófanes que fala da singular folga de sexo que levaron a cabo as mulleres espartanas e atenienses para que cesase a guerra.
Liz, Marianne e Gunilla son actrices, mais tamén son nais, amantes e esposas de maridos con amantes. Para todas elas a representación forma parte fundamental do seu modo de se relacionar co mundo. Por iso mesmo reprochan a cruel indiferenza do público ante o seu esforzo. Como se de súpeto todas elas fosen Lisístratas avellentadas.
