–Abril é a súa primeira novela publicada en galego. É o seu xeito de agradecerlle a Galicia, e concretamente á cultura galega, estes trinta anos que xa hai que reside aquí?–
A cultura galega forma parte da miña cultura moito antes de eu chegar a Galiza. A diáspora galega no Río da Prata é brava e potente na actualidade, e xa o era na miña nenez montevideana e na miña adolescencia e xuventude porteña. Meu pai falaba galego connosco e cabreábase moi en galego. Eu tratei, e trato, de aprender a escribilo e a falalo o mellor posíbel. En realidade, Abril non é a primeira novela que escribín en galego, pero si que é a primeira en publicarse. Para min é unha obriga militante escribir en galego, mais é unha obriga que fago con amor e respecto.
–Dixo Vde. nunha das presentacións do libro que levaba corenta anos coa idea de facer unha novela coma esta. Por que agardou tanto tempo a escribila e publicala?–
Porque tardei todo ese tempo en poder escribir con continuidade. Eu estudaba nos anos 70 en Bos Aires, na facultade de Filosofía e Letras e na Escola de Belas Artes. A ditadura suspendeu todas as carreiras humanísticas e decimou o alumnado e profesorado das universidades. Seguín con Belas Artes, pensando nalgún momento en retomar os outros estudos. Non foi posíbel, así que desenvolvín o meu traballo coma artista visual durante catro décadas (e sigo). Só que eses anos vividos, o tempo da ditadura máis salvaxe, quedaron nos ocos da memoria e pediron saír de alí nun momento dado coa forza dunha fervenza. Escribín abondo durante estas catro décadas, mais o traballo como artista leva tamén moito tempo e é excluínte. Eu teño tres fillas, agora xa mulleres, e para nosoutras nada é doado. A partir de 2008, e con motivo desa crise-estafa da cal aínda non emerxemos, decidín tomar a escrita con maior compromiso. E non parei, mais tamén seguín coa actividade artística todo o que puiden.
–Vde. vivía na Arxentina durante a última ditadura militar. Que hai de autobiográfico en Abril?–
Moito, como en todo o que escribimos. Todo e nada, á vez. O que hai son anacos de distintas historias, incluída a miña, cosidas coma nunha manta de farrapos. É unha homenaxe á miña xeración: unha chea de mozas e mozos idealistas e xenerosos que puxo en risco a súa vida na procura dun mundo máis xusto.
–Síntese pertencer, como uruguaia, como arxentina e como galega a unha xeración supervivinte ou, acaso mellor dito, resistente ou resilente?–
Pertenzo das tres maneiras, porque eu me sinto uruguaia, arxentina e galega do mesmo xeito (e un cachiño belga), a unha xeración loitadora que puxo a súa vida ao servizo dos demais. Son unha supervivinte; en Abril fálase da terríbel carga que comporta esa supervivencia, e tamén son resilente. Do contrario non chegaría aquí, a este distópico século XXI, e non podería prestar testemuño de moitas cousas que eu penso que deben ser compartidas para que a historia non se repita.
–Cre que estes adxectivos, citados antes, ou algúns deles, son tamén atribuíbles aos dous personaxes protagonistas desta novela (Andrea e Luísa)? –
Si. Coido que en Abril se fala tamén das diferentes formas que adquire a supervivencia. Hai moitas. Aquí sabe moito diso a xeración da miña nai e do meu pai, a xente á que lle caeu enriba un golpe de Estado fascista e unha guerra de parte das súas forzas armadas contra todo un pobo desarmado. A xente que viviu un xenocidio como foi o franquista, sabe moito de supervivencia. Podían calar, podían facer coma que non ocorría ren, podían berrar e que os matasen, podían botarse ao monte, resistir e que os matasen tamén, podían coller un barco e montar nel ás bravas, podían baixar a cabeza e levantar o brazo dereito cara ao infinito... Podían facer todo iso e moito máis, agás esquecer. Ninguén esquece nada. Luísa e Andrea son dúas náufragas nun mar revolto. Atoparon o seu particular xeito de resistiren.
–Por que hoxe en día semella que os que cren na “utopía” e apostan por ela son cualificados de inxenuos?–
A xuventude da miña xeración cría firmemente nas utopías. Tiña na cabeza a revolución para sermos máis libres e máis xustas e arriscou na loita a súa propia vida. Hoxe semella non haber ideais, semella que se extinguisen as ideoloxías, convenceron á mocidade da inutilidade da loita, de que todos os políticos son iguais e de que hai que mirar só para un/ha mesmo. Iso é o que convén ao neoliberalismo salvaxe. Mais estamos a ver que, doutro xeito (cada xeración exprésase coas ferramentas e formas que máis lle conveñen), polo menos na América Latina, a loita continúa, e é a mocidade actual quen recolle as nosas bandeiras. O feminismo continental (e mundial), que non para de medrar, agrega un ton de cor que non existía, polo menos masivamente, na miña época. Ser mozo ou moza e non ser idealista é un contrasentido. A historia é que o sistema fai todo o posíbel para que a mocidade non pense por ela mesma. Son tempos duros para a rebelión, mais está no ADN humano; ninguén pode parala e moito menos abolila.
–Todas as ditaduras deixan un trauma en quen as padeceu, un trauma do que se tarda moito en sandar. De que xeito pervive nas personaxes da súa novela?–
Efectivamente. Non hai nada máis depredador ca unha ditadura. Nin o peor dos gobernos a iguala. O trauma é para sempre, e sandar é ben complicado. Viviuno meu pai, vívoo eu. E non acaba coas nosas xeracións. As personaxes de Abril están todas marcadas por dúas ditaduras noxentas, cargan os seus traumas e tratan de seguir adiante coas súas vidas; mais manteñen o ollo na caluga, propio dun pasado tormentoso. Porén, é o amor o que as guía, e o amor é sen dúbida o antídoto máis forte contra a desesperanza.
