O humanismo racionalista no Islam abásida: O Islam retoma neste período a tradición grecolatina, desenvolvendo un humanismo centrado no individuo, na liberdade e, principalmente, na razón, que vai constituír o fundamento dunha boa parte da reflexión filosófica e do desenvolvemento científico dese período. Neste sentido, xorden dúas institucións fundamentais no desenvolvemento cultural do Islam: a madrasa, concibida como escola ‘teolóxica’, na que se aprendía o Corán e o coñecemento derivado da súa lectura e dos feitos relacionados coa vida de Mahoma e os seus sucesores: historia do islam, leis... e, andando o tempo, filosofía e mesmo historia natural. A segunda institución, como xa ocorrera no mundo helenístico, que xorde neste período é a biblioteca, sendo a primeira delas a Casa da sabedoría de Bagdad, fundada cara ao ano 853.
O pensamento filosófico no Islam: Averroes, o gran filósofo e xurista cordobés, recoñeceu a tres mestres da sabedoría: Aristóteles -da tradición grega-, Al Farabi, quen introduce no pensamento islámico a tradición neoplatónica transmitida polos nestorianos que se refuxiaran en Bagdad -onde Al Farabi estudou filosofía, matemáticas, música e ciencias-, e Avicena, que constitúen xunto con Averroes os tres grandes sabios do mundo islámico clásico.A filosofía islámica, xa que logo, é unha síntese de elementos neoplatónicos e aristotélicos que mesturan co ‘pensamento coránico’, entendido como conxunto de normas e saberes derivados da interpretación do Corán. Neste sentido, no pensamento filosófico islámico poden recoñecerse dúas tradicións complementarias: a racionalista, que favoreceu o desenvolvemento do pensamento científico e matemático; e a esencialista, que é está máis preocupada por cuestións teolóxicas.
Efectivamente, tanto en Al Farabi (872-950) como en Avicena (980-1037) e Averroes (1126-1198), existe unha preocupación unha serie de cuestións principais: a cuestión do entendemento, que é posible grazas á existencia dunha alma inmaterial separada do corpo, que é un instrumento ao servizo da perfección da alma, que coñece por medio das sensacións e a percepción; a relación entre a ciencia e a fe, que se resolverá afirmando que as dúas son compatibles, afirmando que a razón é unha manifestación obxectiva da existencia de Alá, polo que establecen a primacía da razón, e en consecuencia a ciencia, son fonte de coñecemento; e a relación entre o poder espiritual e o poder terreal, quizais no aspecto no que mostraron un maior distanciamento os tres filósofos. Neste sentido, cómpre sinalar que o contexto político de cada un deles foi diferente: Al Farabi viviu en primeira persoa a fragmentación do imperio abásida e o xurdimento dos califatos de Córdoba (909) e de Exipto (929); mentres que Avicena viviu no tempo no que os buídas controlaron un extenso imperio sen destituír ao califa; e Averroes desenvolveu a súa actividade como cadí no territorio almorábide e almohade. Velaí a razón pola que se ben Al Farabi defende que a cidade ideal está dirixida por un líder espiritual, mentres Averroes propón que a lei ten que ser positiva e debe existir unha separación entre o poder espiritual e terreal.
Unha idade de ouro
O período abásida foi unha verdadeira época dourada na que floreceu, alén da filosofía, a lírica, da man de Ferdowsi e Khayyan, ambos os dous persas, e a narrativa, na que salienta a antoloxía das Mil e unha noites; a arte, sendo neste momento cando se constrúe a mesquita de Samarra; a cartografía, eido no que salientou Al Idrisi, autor da Tabula Rogeriana, un mapa que foi empregado por moitos navegantes posteriores; ou a música, salientando a obra de Al Farabi e Ziryab. Con todo, a ciencia, a medicina e as matemáticas son obxecto dun especial desenvolvemento.
Efectivamente, neste sentido cómpre salientar o papel exercido polo matemático Al Khwarizimi, fundador da álxebra moderna, Al Karaji, Al Hacen ou Al Jayyami, que desenvolveron a álxebra e trigonometría. Paralelamente, no ámbito das ciencias naturais, profundan no coñecemento na química, ao describir numerosas substancias, na física, ao describir numerosos procesos relacionados coa cor, a calor..., e na bioloxía, da man de Al Jahid, quen chega elaborar unha teoría da transformación das especies relacionada coa loita pola supervivencia e a alimentación.
Finalmente, salientou o desenvolvemento da medicina, tanto nos aspectos relacionados coa anatomía, a fisioloxía, a patoloxía, a terapéutica e a saúde pública; neste sentido, alén dos estudos médicos, nos que salientou Avicena co seu Canon, fundáronse numerosos hospitais, realizáronse importantes avances no eido da farmacoloxía e realizáronse as primeiras intervencións cirúrxicas da man de Al Zahrawi.
En definitiva, durante este período desenvolveuse unha cultura orixinal e diversa que foi influenciar decisivamente as sociedades posteriores, tanto no eido da Cristiandade occidental como en Oriente.
