Ás voltas coa identidade

Van acompañados os dez textos dunha presentación de Fefa Noia, ata hai pouco directora do CDG e agora no CDN, que titula "Continuemos a facer piña", na que aboia unha idea sobre a que logo volveremos, e dunha invocación de Manuel Lourenzo, "Os nomes do robot". Nela o Lourenzo vai centrar unha das cuestións que nestes momentos máis ocupa e preocupa ás xentes de teatro, o sentido da súa profesión e da súa vocación, abafados pola situación actual de tal práctica artística, sociocultural, educativa e mesmo ritual, e agravada polo peche temporal dos espazos da sociabilidade cultural. Se cadrar, abafados tamén pola furia das respostas. Animados, sen dúbida, polo carácter dialóxico da práctica escénica, o que de partida nos levaría a falar de textos de Antonio Gramsci, Paulo Freire ou Jürgen Habermas, que tanto apostaron pola razón dialóxica.

Outra cousa ben diferente é que o teatro, na súa concreción escénica sexa diálogo, promova o encontro e asuma esa dimensión de confronto e deliberación, de praxe reflexiva, estando como están os escenarios cheos de monólogos unipersoais, e a redundancia é necesaria, pois moitas veces semella que as palabras non convocan a quen as deba escoitar, mesmo na súa presenza. Son laios e salaios asentados nunha compracencia estética e poética, que non admite máis voz que o EU de quen fala.

Sinala Lourenzo que o teatro formula preguntas, como fixeron en Grecia, unha tradición que recomenda estudar a fondo, porque non fomos nós os primeiros en nos preguntar determinadas cousas. E quizais naquela letra que cantaban os de Siniestro Total, aquilo de quen somos, de onde vimos e a onde imos, estean esas preguntas básicas que todas e todos nos facemos decote, tamén os gregos, porque ao mellor niso reside a identidade. Aínda que un galego xamais dirá se vai ou se vén, pois quen sabe.

Por iso ao mellor hai tantas formas de reflectir a identidade, e quizais unha das máis brutais sexa a maneira en que un garda civil describía a María Purificación Gómez González, alcaldesa da Cañiza, en xullo de 1936: "mi sargento, es alcaldesa, es republicana, es roja y es mujer: es una puta". Pois a identidade non é algo que se constrúa só desde o eu, tamén se constrúe polos outros, e por iso Lourenzo lembraba que en Madrid había letreiros onde se podía ler "galegos e cans", se ben esas formas de animalizar ao outro non son privativas dos poderosos, pois as fabas cócense en toda parte. Non se adoita comelas crúas.

Cada un dos dez textos deste volume enfronta a temática da identidade á súa maneira, e desde posicións moi diversas, por veces vencellándoa coa memoria pois máis aló dos discursos e das narrativas, somos o que vivimos ou deixamos de vivir, e por iso a peza titulada O péndulo, escrita por Marta Pérez, remata cunha frase especialmente contundente. Cando a moza que escribe para recuperar os tráxicos feitos acontecidos na Cañiza en 1936, que supuxo o fusilamento de catro homes, lle pregunta ao seu avó, socialista e fusilado, o que é para el a identidade, el só pode articular a súa verdade máis íntima: "A miña identidade, es ti". Nesa dimensión vivencial, tamén se sitúan os textos de Ana Carreira, Albaroque, ou de Eva F. Ferreira, Vera, sen esquecermos a fondura telúrica que abrolla en Que veñan os cans, de Zé Paredes, e que nos fala desa cultura agraria que desaparece con casas derruídas e hortas sen froitos, nos nomes dos lugares e dos camiños esquecidos, ou coa sinfonía de voces perdidas dunha natureza enmudecida.

Compoñen o mosaico Cuncas dos nosos ollos, de Lois Blanco; O ronco do carneiro, de Santiago Cortegoso; Onde veñen morrer as baleas, de Ernesto Is; Wonderland, de AveLina Pérez, ou Bic, de Gloria Rico. Unha mostra de todo o potencial que atesouran as nosas letras, e unha mostra magnífica das moitas formas de vivir a identidade a través dos personaxes convocados por todas elas e todos eles. Como acontece en Lar, de Rosa Puga Davila, unha fantasía onírica sobre os cursos da vida.

Facer piña

• O problema fundamental que ten a nosa literatura dramática, nova e vella, actual ou tradicional, moderna ou posmoderna, épica ou poética, ten unha natureza dobre. Dunha banda, o feito de que vivamos nun país onde se admite e se defende que o texto dramático non é un texto para ler, pois anda medio coxo, e mesmo agatuña, se non se mira na escena. Esquecemos todas as súas posibilidades para armar lecturas colectivas en aulas e noutros espazos, e con elas mellorar de forma moi notable a expresión e a creatividade oral dos participantes. Un recurso en didáctica da lingua e da literatura esquecido, incomprensiblemente. Da outra banda, o silencio escénico, por mor de que en Galicia non existan compañías coa capacidade de dar presenza escénica a voces novas, algo que nin sequera está ao alcance do propio Centro Dramático Galego que debería ser un viveiro de autores e autoras, e de espectáculos creados cos seus textos, como tamén a Escola Superior de Arte Dramática de Galicia. Cómpren recursos, pero sobre todo que os teatros, como reclamara no seu día Percy MacKaye (T he Playhouse and the Play, 1909), sexan casas de vida a tempo completo, e todos os días do ano. Cómpre, de partida, darlle ao teatro, e con el ao texto dramático, todo o valor que lles deu unha das civilizacións máis importantes na historia da humanidade, onde era unha manifestación fundamental na construción da civilidade. Aprenderemos?