Este de 2020 é un ano especialmente relevante para a creación dramática universal, pois celebramos o centenario da publicación de Luces de Bohemia, un dos textos fundamentais de Ramón María del Valle Inclán do que habemos escribir outro día. Don Ramón falecía en Compostela con sesenta e nove anos e algúns proxectos aínda por desenvolver, como a serie narrativa El trueno dorado, magno fresco no que quería retratar a decadencia tráxica da súa querida España, e da que só nos legou fragmentos, como tampouco rematou outra serie magnífica, a titulada El Ruedo Ibérico, cunha orientación crítica similar. En certa medida, unha forma de recrear e reconstruír "episodios nacionais", como tamén fixera Benito Pérez Galdós, ben que cun estilo diferente, cunha maneira nova de entender o realismo moi próxima ao que en Alemaña denominan na mesma altura Nova Obxectividade, e no que tamén se albiscan principios do que na Unión Soviética será Factografía, como acontece en L a hija del capitán, unha crónica sarcástica da chegada ao poder de Miguel Primo de Rivera, quen diría do galego que era un "eximio escritor y extravagante ciudadano".
En marzo de 1935, con sesenta e oito anos de idade, Valle-Inclán viaxa a Compostela para ser tratado no hospital que dirixía o doutor Manuel Villar Iglesias, onde traballaba Domingo García-Sabell, e famosa é fotografía onde os dous xuntos, canda outras persoas, pasean polas rúas de Compostela. Malia que nos meses seguintes realiza viaxes e participa en actividades aquí e acolá, a enfermidade avanza de forma inexorable e falece un 5 de xaneiro de 1936. Sería sepultado en Boisaca nun acto non exento de polémicas diversas, no medio dunha treboada tan grande que Castelao escribirá anos despois: "Jamás el cielo de Compostela lloró tanto".
Esta peza de Fátima I. Rey Blanco, editada por Alvarellos, e titulada Memorias da árbore da noite triste (Último acto de don Ramón del Valle-Inclán), contén trece escenas, nas que se recrean retrincos das horas últimas do noso escritor e polas que andarán personaxes relevantes na súa vida, desde Miguel de Unamuno, quen destacaría o feito de que Valle contemplase na súa obra a historia do país como "una gran farsa", ata Alejandro Sawa un intelectual e escritor bohemio e marxinal que Valle inmortaliza en Luces de Bohemia ao recrealo como Max Estrella. A súa obra, a de Alejandro, aínda espera unha valoración crítica axeitada, que lle faga xustiza como home de letras visionario, e outro tanto acontece con Valle, a quen en Galicia aínda lle debemos unha boa homenaxe. Ao mellor ata lle podían dar este ano o Premio María Casares ao Labor Teatral, aínda que sexa a título póstumo, que honrar os mortos tamén é unha mostra de xenerosidade e sabedoría. Non hai candidato mellor.
Tamén atoparemos conversas entre o enfermo convalecente e algúns personaxes das súas pezas como Cara de Prata, o preso anarquista catalán que ao mellor é o mesmo Mateo Morral Roca (o que foi bibliotecario con Francisco Ferrer Guardia), ou Ginebra, a heroica protagonista de Voces de gesta. Finalmente Margarita Xirgú, unha das actrices máis vinculadas á renovación teatral que timidamente tenta consolidarse en España nos anos vinte e trinta do século pasado, e que participara como actriz principal en espectáculos como Divinas palabras (1933), dirixido por outro gran amigo de Don Ramón, Cipriano Rivas Cherif.
Vai a peza precedida dunha breve presentación da autora na que explica algunhas claves na súa composición e tamén o feito de que unha parte do material lingüístico proceda de textos diversos de Valle-Inclán, desde Claves líricas a Romance de lobos, ou algunha carta dirixida a Josefina Blanco ou á súa filla maior, María de la Concepción. Todo para mostrar a cara máis humana dun home que un día foi neno, o Monchiño, aquel que escoitaba historias por boca de Micaela a Galana, criada da súa avoa. E así comezou todo, a vida e a obra. Todo.
Vedraña fidalguía
- Recupera Fátima Rey Blanco para o título desta súa peza sobre o último acto de Ramón del Valle-Inclán, un acontecemento especialmente relevante na conquista de México, aquel no que os mixecas vingan a matanza do Templo Maior perpetrada polas tropas de Hernán Cortés nun acto de manifesta traizón. En efecto, un trinta de xuño de 1520 os mixecas devolven o golpe. Naquela longa contenda da conquista de México, asegura Valle-Inclán que tiña participado un antepasado seu, o capitán Gonzalo Domínguez, con Torre na Pobra do Caramiñal, e na súa primeira visita a México visita o ahuehuete que hai na vila de Popotla, árbore centenaria debaixo da que Cortés tería chorado por tan dura derrota e pola perda do tal Domínguez, que na batalla que precede a "noite triste" dos conquistadores mesmo lle tería salvado a vida. Unha visita que lle provoca un lamento que lle causaría algún problema nun país no que aquela é unha noite alegre, pola vitoria dos nativos sobre os conquistadores. Unha lembranza que dá conta da paixón fidalga de Valle-Inclán, que nos primeiros anos da súa vida pública constrúe unha historia persoal tirando partido dalgúns dos apelidos da súa casa, coma o paterno Bermúdez de Castro ou o materno Montenegro, con brasóns requintados que adornan moitas pedras de armas en pazos e casas grandes de toda Galicia. Desa teimuda paixón pola nobreza de Valle, que mesmo demandou do rei Afonso XIII a restitución dalgún título, derivan dous dos personaxes máis importantes na súa creación literaria, o Marqués de Bradomín e Juan Manuel Montenegro, nos que o propio autor quixo verse retratado. Veña o ben e veña por onde quixer, que os soños pasan e a obra permanece.
