Cando en 1869 saíu á luz o libro Os inocentes no estranxeiro, mal podía imaginar Mark Twain que máis dun século despois de afirmar que Deus creara a guerra para que os americanos aprendesen xeografía, estes continuarían confundindo Sevilla con Valencia e as Fallas con Semana Santa en grande parte da súa filmografía. Non lle chegaba a Deus con inventar Hiroshima, Corea, Líbano, República Dominicana ou Vietnan, era necesario estender os escenarios bélicos até confíns máis lonxincuos para que as loitas entre clons, Siths e Jedis lles fixeran comprender por fin a importancia de saber o nome das veciñanzas.
Para comprender a evolución deste proceso de "aprendizaxe" é preciso partir dun fenómeno que xurdiu a finais dos anos setenta en Hollywood e que, aínda parecendo inconexo, influíu de maneira directa na súa percepción xeográfica e, sobretodo, na produción fílmica posterior: a creación de imaxes por computador. A partir da idea dun xenio dos negocios chamado George Lucas (1944, Modesto, California), a aplicación das novas tecnoloxías na realización de filmes -xunto co emprego dunhas máis que intelixentes técnicas de merchandaising- permitiu configurar un modelo inédito de cinema-espectáculo. De súpeto, os palmeirais e as casas-cova de Matmata, en Tunisia, podían ser transformadas nun exoplaneta circumbinario, como o Kepler-16b (descuberto pola NASA en 2011), pero coa única singularidade de que naquel momento se trataba dun lugar imaxinario, concibido con trinta e catro anos de antelación polo director George Lucas para A guerra das galaxias ( Star Wars, 1977).
A introdución no mercado da cámara HDCAM de Sony en 1998 supuxo un paso decisivo na filmación dixital, pois ofreceu á industria de Hollywood a posibilidade de abandonar para sempre a tecnoloxía analóxica e o celuloide de 35 mm e comezar a rodar con cámaras dixitais de alta definición. As imaxes deixaban de ser a evidencia de que o mundo (tal e como o coñecemos) existía. Só se necesitaba un software para convencernos de que o tabique que separa a orografía terrestre do espazo sideral ten posibelmente o tamaño dun píxel. En O ataque dos clons ( Attack of the Clones, 2002) mostrábase sen nengún pudor o fácil que é xerar novas cartografías, o simple de transformar, por exemplo, unha praza de Sevilla en Theed, a capital do planeta Naboo.
As propostas ofrecidas polas pantallas dixitais a partir do 2009 parecían xirar arredor do protagonismo inequívoco dos efectos especiais, relegando deste xeito o relato e a filmación a un segundo plano. Toda vez que os beneficios xa non dependían directamente dos ingresos da taquilla, senón das gañancias derivadas da venda de produtos relacionados cos filmes. O coñecido como "Universo expandido" non era garante de ningún novo espazo. Simplemente se trataba doutra estrataxema mercantil para fidelizar un público descoñecedor de Odiseo, pero incapaz de se liberar do influxo de Darth Vader e Luke Skywalker.
A sétima arte debería ser un medio de expresión capaz de crear formas que pensen, imaxes que saiban exactamente o lugar que ocupan. De nada serve anegar o mercado cinematográfico cun fluxo de mega-imaxes dixitalizadas que descolocan o espectador do seu lugar e tempo. Necesitamos dun cinema capaz de reflexionar sobre a verdadeira distancia entre Matmata e Sevilla (e non me refiro tan só á que se mide en quilómetros). A tecnoloxía reconfigurou os campos de acción da gran pantalla para que os americanos creasen a súa propria mitoloxía e lograsen arribar á súa Ítaca "particular". Grazas ao dixital conquistaron a imaxe dese mundo que descoñecían.
Pode que sexa hora de serenarse e considerar se non sería mellor para todos regresar ás imaxes puras daquel libro iniciático de Abraham Ortelius, o Theatrum Orbis Terrarum, que nos ensinou o lugar exacto en que estamos.
A bolboreta de Lucas
- Na reunión anual da A.A.A.S. (American Association for the Advancement of Science) de 1972, o meteorólogo Edward Norton Lorenz propuxo a seguinte cuestión ao seu auditorio: "Pode o aletexo dunha bolboreta en Brasil provocar un tornado en Texas?" Un ano máis tarde o director de cinema George Lucas comezaba a escribir o guión do que remataría titulándose A guerra das galaxias (1977, Star Wars), que arrasou nas taquillas de Texas, ademais de nas do resto do mundo. Non é que a George Lucas lle interesase en absoluto a meteoroloxía, disciplina que non fixo millonario a ninguén; senón que máis ben se trataba de descubrir se a esas alturas da historia (do cinema), e depois de case dous milenios da morte de Xesús Cristo, aínda era posíbel inventar unha historia capaz de emocionar o público até o punto de o facer desembolsar sumas inxentes de diñeiro. As andanzas dese mozo chamado Lucas, o camiñante celestial ou skywalker, revolucionaron non só o noso modo de experimentar o filme, senón que transformaron por completo a propria industria cinematográfica creando un novo Hollywood cada vez máis preocupado pola produción en masa de blockbusters. Fronte a aquel cinema humilde, capaz de transformar o aletexo do tempo nun reflexo da fraxilidade do ser humano, a bolboreta dixital de Lucas produciu unha cantidade descomunal de cousas: bonecos, lambetadas, espadas láser, camisetas, cómics, etc.
