No silencio das rúas

Mentres tres persoas en escena inician a acción, diversa, equívoca, corpos que buscan acción, chega en off un monólogo do autor e director, Pedro Fresnena, que dá conta do carácter da proposta, un breve manifesto contra a estulticia, como se advirte no programa de man. É o manifesto de quen se sente só, desamparado, de quen insiste en facer o que fai pois non aprendeu que nada serve contra o que cualifica como imbecilidade reinante; unha chamada desde a soidade e desde un fondo sentimento de abandono e incomprensión. Chega a voz desde a illa creada para poder vivir a ilusión da insubmisión artística, de alimentar o soño de que tal vez un día, as rúas corran finalmente polas rúas (imaxe única de Miguel Ángel Asturias), e as xentes habiten as rúas dunha outra cidade, na que a illa deixe de selo. Porque a Illa, a diferenza daquela que imaxinara Robert Fripp en Islands e cantaba Boz Burrell, sente a distancia do continente, moi lonxe, inalcanzable.

Coma adoita facer Richard Foreman, e tantas outras, a escena vaise enchendo de cousas, de obxectos, de accións, de movementos, de palabras, para que cada quen vaia construíndo o seu espectáculo. Mentres a rapaza que sabemos Raquel busca a maneira de encetar o baile e a rapaza que sabemos María habita unha esquina, o mozo do pelo longo íspese mostrando, de costas, un corpo no que non hai un gramo de graxa, e pendura a súa roupa na parede, quizais unha metáfora do que sexamos todos nós, simples monicreques baleiros cubertos de indumentaria. Un non deixa de pensar naquela novela que Robert Musil titulara O home sen atributos, pero quen sabe. Ao mellor, tamén, O cuardo encantado, que Carlo Carrá asina en 1917, pero en branco e negro.

Un momento na posta en escena de Ensalle.

Un dos momentos máis intensos chega coa escena na que se di a historia dunha muller que percorre varios quilómetros na procura de auga, e abrolla unha coreografía construída con palabras entrecortadas, con movementos que semellan tirados dun tratado de Rudolf von Laban, que mostran o retorcida que pode chegar a ser a vida na loita por mantela, como eses peixes que privados do líquido elemento boquexan os derradeiros estertores antes de que as súas branquias estouren. O mozo cun corpo no que non hai un gramo de graxa, coa cara cuberta coa camiseta, executa unha danza macabra na súa cegueira, sen parar, buscando sen encontrar, coma o heroe dun esforzo inútil pautado desde fóra, dirixido polos que habitan fóra da illa, os que non entenden, os mediocres. Como esa flor de papel que a nena sen papeis ofrece aos transeúntes que a collen sen mirar para tirala na próxima papeleira sen pararse a pensar que xamais serían quen de facer algo tan fermoso, sen saber sequera todo o que esa flor sinxela e verdadeira agocha.

O mundo que se crea na escena nace como unha forma de explicar o que ao mellor non se debería explicar, como unha necesidade de xogar, de construír un espazo onde todo sexa posible, e dar corpo ás ideas todas, as músicas todas, ás imaxes todas, aos bailes todos, onde pronunciar libremente as palabras todas. Un brado co que mostrar tanto a impotencia de quen se sente periferia como a necesidade de afirmar que a periferia quizais sexa o único lugar onde crear illas que sexan lugares de resistencia para dicir que as cousas se poden facer de moitas formas.

Unha tentativa de explicarse, de explicarnos, de mostrar a realidade dunha forma crúa como esa coreografía imposible dun micro que vai e vén arrastrado polo chan, batendo contra o chan, converténdose en ruído polisémico para unha danza incompleta, facendo del unha metáfora da vida, pero tamén querendo ser, ao mellor, unha crítica dalgunhas formas de entender a arte. Arte? Alguén dirá cheo de razón, "pois si, contra Aristóteles", sen saber que non sabemos o que en verdade pensaba o tal Aristóteles, porque, na fin, quen leu a Poética tal e se escribiu en grego ático? Quen?

Á marxe

• O creador, por veces, ou moitas veces, quen sabe, vive a dúbida de que tal vez non sirva para nada aquilo que fai, porque o que fai faino para que outro, coa súa presenza e co seu aplauso, lle tire esa dúbida mortal da cabeza. O creador busca transcender, necesita transcender, saberse visto e saberse escoitado, porque só existe no outro, pois a arte só está no outro, porque sen o outro a arte non é arte, para a ser un simple obxecto ou artefacto que ninguén afirma, nin confirma. Por iso a veces o artista que habita as marxes tamén habita o fracaso, especialmente cando quere ser centro.Porén, o grupo californiano The Residents publicaba en 1980 o seu Commercial Album, que malia o título confirmaba a vontade do grupo de habitar as marxes do sistema musical, tanto que a día de hoxe os seus integrantes seguen a ser persoas anónimas ás que resulta imposible pórlles cara. The Residents foron dos primeiros en facer da deconstrución sistémica unha maneira de entender unha creación asentada na denominada Teoría da escuridade dun tal N. Senada (Harry Partch?), quen tería sinalado que o artista debe esquecer o mundo exterior para experimentar libremente, radicalmente, para crear arte puro, como fixera no seu día Luigi Russolo, como fará despois Karlheinz Stockhausen. Porque nas marxes non hai parálise. Velaí temos Delusion of the Fury (1967) ou Eskimo (1979). Exemplos para saber como facer nas marxes.

Suscríbete para seguir leyendo