Abro a miña fiestra e miro cara ao lonxe. Miro sen ver. Aínda resoan os ecos dunha fin de semana moi negra con Sanxenxo no horizonte. A desvergoña, a imbecilidade humana, a xustiza social aldraxada turban o meu pensamento. En que país vivimos?, non deixo de preguntarme. Daquela, penso nas artes para coller aire fresco e abofé que o consigo. Paso páxina para reflexionar sobre a literatura, sobre as primeiras lecturas tan necesarias para o ser humano. E se falamos de liberdade e de sensibilidade, non cabe dúbida de que a lectura é un compoñente básico de ambas. Dicía Emilio Lledó no seu libro Elogio de la infelicidad que “nas letras da literatura entra en nós un mundo que, sen a súa compaña, endexamais teriamos chegado a descubrir. Un dos prodixios máis abraiantes da vida humana, da vida da cultura, constitúeo esa posibilidade de vivir outros mundos”.
Nada que engadir a estas palabras do prestixioso filósofo, pero si pensar na importancia da formación da educación literaria á que debemos chegar a través das primeiras lecturas, ben seleccionadas por persoas (educadores/as, pais e nais, bibliotecarias…) que teñan certos criterios imprescindibles para que se realicen nas condicións máis axeitadas e acadar os obxectivos marcados.
Ai, as primeiras lecturas! Hoxe en día existe un abano moi amplo de libros para todas as idades. Dende bebés, os nenos e as nenas teñen mil posibilidades de achegarse a eles con ledicia e agarimo. Podemos atoparnos con libros de plástico (para meter na bañeira), de tea, con música, de cartoné, resistentes ás accións dos pequerrechos, con elementos que os fan lúdicos; libros que se poden ler na escuridade -reflectores-, con formas diversas, coidados ao máximo para seren desfrutados.
Nestes tempos que corren xa non hai desculpas para que os nenos e as nenas non poidan gozar dese obxecto marabilloso chamado libro. Por iso, dóeme ver, por exemplo nun restaurante, un neno pequerrechiño manexando un móbil con fruición alleo ao que ocorre ao seu redor. Dóeme e moito. Pola contra, son feliz cando vexo unha nai ou un pai compartindo as bondades dun libro coa filla ou co fillo -tamén pasa algunha que outra vez- en calquera lugar e en calquera momento.
Isto lévame ao terreo persoal. Agora, coa distancia que dá o tempo, penso con tristeza o que me perdín cando eu era neno. Eu non tiven primeiras lecturas. Vivín unha época negra, un tempo ermo no que a cultura estaba enferma e no que a literatura para a rapazada non existía. Como xa teño comentado moitas veces, nin na miña casa nin no colexio había libros. A sociedade que me tocou vivir cando rapaz -e non só- era un deserto cultural ben grande. Cando miña nai faleceu, eu tiña nove anos. Non lía literatura. E tras a súa desaparición, uns anos máis tarde atopei dous tesouros que gardo cun agarimo excepcional: un libro, Celia en el mundo e outro, Celia en el colegio. Tería eu once anos e lin esas dúas obras de Elena Fortún con curiosidade ao principio e con interese despois. Aínda me emociono pensando na lectura deses volumes e todo o que significaron para min.
Porén aí quedou todo. Algún que outro libro metade texto, metade imaxe, algún conto dos Grimm e, sobre todo, os tebeos que, para os nenos e nenas da miña xeración, foron a fonte indispensable de pracer por excelencia.
Non quixemos Susi e mais eu que aos nosos fillos lles ocorrese igual. Dende o principio decidimos que nos seus cuartos debería haber libros pensados neles. Que os tivesen preto. Que fosen atractivos, interesantes, variados e que puidesen acceder a eles en completa liberdade. A nosa estratexia foi un acerto pleno. E estamos felices. Ambos recordan o seu pai vestido de monicrequeiro cunha maleta vella nas mans da que tiraba álbums que lles presentaba para a súa ledicia. Nunca esquecerei as súas expresións. Recordan, así mesmo, a súa nai lendo -en lectura compartida- libros divertidos cada noite antes de durmir. Era un acto desexado que se desenvolvía cun gran pracer por ambas partes.
As primeiras lecturas marcan. Deixan unha pegada imborrable no seu desenvolvemento como persoas. Permiten abrir os camiños necesarios para acadar co tempo unha competencia literaria que os vai enriquecer en moitísimos sentidos.
Malia admitir que o neno/a non ten capacidade de lectura autónoma consciente ata os seis ou sete anos, a súa relación coa literatura pola vía da oralidade, comeza no mesmo intre do seu nacemento. A partir deste principio, debemos poñelos en contacto con historias conmovedoras que economicen as palabras, con imaxes suxestivas, con sinxeleza (que non simplicidade. Non é o mesmo), con personaxes que os divirtan e se identifiquen con eles. E poemas, cancións, adiviñas, mentiras… todo ese legado marabilloso da literatura popular, fresco e lúdico.
Como dicía o gran Pedro Cerrillo, presente en cada liña deste artigo: “A lectura esperta o gozo intelectual das persoas, iso que adoitamos chamar ´o pracer de ler`, que non é máis que o gozo que representa no lector a ampliación de coñecementos, o acceso ao saber e a comprensión doutros mundos e culturas”.
E todo, engado eu, a partir das primeiras lecturas.
