-Vde. procura elexir cuidadosamente os títulos dos seus libros. Dígollo porque este titúlase “Cultura e política na Galicia do século XX”. E pregunto : Por que non “Cultura e nacionalismo galego do século XX”. Ou debemos diferenciar entre cultura galega e nacionalismo cultural?
-Non exactamente. O que debemos diferenciar é entre cultura e política, porque o que hoxe está moi en boga na ciencia política é falar da cultura política como un conxunto de pautas, normas, comportamentos e actitudes que ten a comunidade con respecto á política. Este libro trata de analizar de forma separada algúns pasos da cultura galega e, iso si, a súa relación coa política, pero non a cultura política. Dito isto, si que existe unha vinculación entre cultura e nacionalismo galego, pero ese non era o meu obxectivo, senón o de analizar e reflexionar sobre a cultura galega, nomeadamente antes, durante e despois do franquismo.
"No caso do galego hai un predominio do literario sobre outros modos de construír a nación"
-Hai quen di que o concepto de “patria galega” ou, se o prefire, de “nación galega” foi un invento, un bó invento, dos poetas, dos literatos. Que opina?
- O que sucede é que no caso galego o papel da literatura é moi superior ao dos outros ámbitos, por exemplo do pensamento económico, as matemáticas ou otras especialidades. Quero decir que hai un predominio do literario sobre outros modos de construír a nación, pero a nación non é só dos poetas, a nación é de toda a comunidade galega que sinta que forma parte dela. Poetas e literatos en xeral foron moi importantes, pero non me parece que o concepto de patria fose un “invento”, nin sequera unha ocurrencia deles.
"Nósé a xeración fundadora da cultura galega tal e coma hoxe a entendemos"
-Falemos da Xeración Nós e de como concebila: unha consecuencia lóxica do Rexurdimento o ou unha ruptura co propio Rexurdimento?
-A Xeración Nós tivo conciencia de ser nova e, polo tanto, a vontade de facer algo distinto do que fixeran os seus devanceiros. Non está claro se esa ruptura abrangue a toda a cultura galega (incluída a cultura galega en castelán: Emilia Pardo Bazán, Valle Inclán…) ou coa cultura xurdida do Rexionalismo (Murguía, Pondal, a propia Rosalía de Castro….).
Eu penso que a ruptura é mais ben coa primeira que coa segunda. Sen embargo, o Rexurdimento quedou un pouco de detido a finais do século XIX, polo que de Nós podemos afirmar que é a xeración fundadora da cultura galega tal e coma hoxe a entendemos.
-Presta Vde. atención no seu libro a varias figuras, pero destaca a dúas: Ramón Piñeiro e Luís Seoane. Por que esta especial atención a estas figuras concretas e non a outras?
-Porque representan dúas formas diferentes de entender Galicia pero sen que haixa unha ruptura entre elas. Luís Seoane representa a memoria da Segunda República e a forza do exilio na súa capacidade de construír unha Galicia futura, en tanto que Ramón Piñeiro representa a resistencia interior, unha resistencia que se fixo máis a pé de obra, más perto dos problemas que se padecían no franquismo. Seoane e Piñeiro tiveron os seus disensos, pero nunca se produciu entre eles unha ruptura. E detrás deles sempre estivo Castelao, claro, malia que tanto Piñeiro como Seoane disentiron con el en varias ocasións.
-Decía fai anos Fernandez del Riego que “resucitar” o Partido Galeguista non tiña razón de ser porque as reivindicacións básicas do vello PG xa estaban recollidas pola práctica totalidade do espectro político galego. ¿Está de acordo con esa visión?
-Estou parcialmente dacordo. Agora ben, se queremos comparar o que supuxo a instalación da autonomía e o que supuxo o autonomismo na República, a diferencia sustancial é que na República houbo unha forza política, o Partido Galeguista, que asumiu o reto de combatir polo Estatuto e converter esa cuestión no eixo central do seu ser. Esa herdanza, na Transición á democracia, non existiu políticamente; polo contrario, o que había era un novo nacionalismo que se manifestou frontalmente en contra do Estatuto e quedou fora dos grandes pactos. De todos os xeitos, o traballo de Del Riego e de todos os seus compañeiros si que que estivo, dende o ámbito cultural, moi presente naquela tesitura política, non foi baldeiro, vaia! Pódese discutir sobre a calidade da autonomia ou da democracia, pero iso xa é fariña doutro saco.
-Trala guerra civil, apréciase unha clara pegada do exilio galego na cultura e na política de Galicia do século XX. En que momento ese papel empeza a decaír ata desaparecer?
-Ese influxo permañeceu vigoroso mentres que viviron algún dos xóvenes exiliados, pero coido que coa instalación do réxime autonómico foi comezando a decaír, primeiro por razóns biolóxicas e, segundo, porque, en parte, malia que se estivese ou non dacordo coas forzas que a xestionaban, a autonomía supoñía unha conexión coa experiencia republicana. O exilio estivo presente, iso si, na Transición.
-Daquela, que papel xogou a cultura galega para que se rectificase aquel anteproxecto de Estatuto de Autonomía (o chamado Estatuto do aldraxe)?
-Quizais ese fora o momento culminante da cultura galega, ou se se quere, o máis influínte. O seu papel foi, de feito, determinante para que se rexeitase aquel Estatuto do aldraxe e se equiparase o status autonómico galego aos de Cataluña e o País Vasco. Hai que lembrar que, naquela altura, non había partidos políticos consolidados, de maneira que a actuación que se fixo dende a cultura foi moi importante. Naquel proceso por suposto que tamén houbo protagonistas políticos, pero o papel da cultura foi, reitero, fundamental.
"O PP é o partido que mellor reflicte a sociedade galega"
-Ten algo que ver coa cultura o feito de que en Galicia, no que levamos de democracia, non se consolidase unha forza política propia, conservadora, da dereita ou centro dereita, ou teremos que dar por feito que ese papel xa o ven desempeñando o Partido Popular?
-Non, o PP non representa ese nacionalismo galego do que falas, nin quixo representalo nunca, pero si que ten unha característica: é o partido que mellor reflicte a sociedade galega. Un dos problemas políticos máis importantes de Galicia é precisamente a ausencia dun partido que, declarándose a si mesmo como nacionalista dende posicionamentos clásicos da dereita ou o centro dereita, acepte a autonomía como un reto para o facer país e incluso, como se fixo en Cataluña, fomente un sentimento nacional que ao mellor antes non había. Aquí, ao contrario do que sucedeu na Segunda República con PG, o nacionalismo político moderno renunciou a esa tarefa. E resultou, curiosa e sorpresivamente, que o partido que si aceptou a autonomía como reto foi Alianza Popular nos anos 80. E asi foi que, con breves intervalos, continuou gañando eleccións ata hoxe, e a iso non hai nada que obxectar: os votantes saben o que votan. Xa o dixen antes: o Partido Popular é o que máis se asemella á sociedade galega.
-A cultura galega, nomeadamente a literatura e as institución culturais galegas (dende a RAG ata o Consello da Cultura, pasando polas tres universidades, as editoriais de prestixio, e iniciativas a esgalla, en fin….) goza dunha aparente boa saúde. O feito de que decaia o uso cotián do galego, e mais aínda na mocedade, con que ten máis que ver: coa cultura ou coa política? Que falla aí?
-Falla un proxecto político que compatibilice a reivindicación política de Galicia co cultivo dunha lingua que sexa útil para desenrolarnos na vida cotián. Eu penso que cando os rapaces van a clases de galego e saben galego, pero entre eles falan en castelán, non estamos diante dun problema de desprezo á lingua, senón que seguramente o que fan é deixar de lado a connotación política que aínda ten o uso do noso idioma. E isto hai que repensalo como un problema de toda a política galega, porque se a lingua continúa sendo un motivo de conflicto político, fica perdida. A lingua debe ser un patrimonio de todos, da nosa dignidade e da nosa presencia no mundo e, ao propio tempo, compatible con outras linguas e outras culturas. Estamos diante dun problema moi serio porque o que tampouco podemos facer é impoñer o uso da lingua galega por decreto.
