Pablo Hasél e os límites á liberdade de expresión

Son noticia de actualidade as múltiples manifestacións esixindo a súa liberdade que comezando de forma pacífica, remataron en puro vandalismo, con escúteres incendiadas, comercios saqueados e mobiliario urbano devastado. Unhas imaxes demoledoras.

Isto víase vir porque o caso de Pablo Hasél é outro máis dunha longa lista, desde uns titiriteros (2016) que representaban diante dun público infantil o monicreque La bruja y Don Cristóbal, que un xuíz da Audiencia Nacional considerou que enaltecía o terrorismo, ou o caso de Cassandra (2017), unha tuitera trans que publicou uns chistes sobre Carrero Blanco, ou máis recentemente outro rapero, Valtonyc (2018), tamén por letras de cancións e os dous ditosos delitos: enaltecemento do terrorismo e inxurias graves á Coroa.

Estes acontecementos coinciden coa intención do goberno e dos grupos parlamentarios PSOE e Unidas Podemos de reformar senllos delitos, pois na súa aplicación práctica, limitan a liberdade de expresión. Este escenario puxo sobre o tapete a perentoriedade dun debate sosegado sobre o dereito fundamental á liberdade de expresión e os seus límites.

Eu quixera contribuír a ese debate sosegado coas seguintes reflexións.

Primeiro, para saber de que falamos, convén coñecer os tuits e as letras polas que a Audiencia Nacional condenou a Hasél. Estes son algúns dos versos das cancións:

-“¡Merece que explote el coche de Patxi López!”.

- “Siempre hay algún indigente despierto con quien comentar que se debe matar a Aznar”.

-“Pienso en balas que nucas de jueces nazis alcancen”.

-“¡Que alguien clave un piolet en la cabeza a José Bono!”.

-“El mafioso de mierda del Rey dando lecciones desde un palacio”.

Isto non é moco de pavo. Son versos que expanden o dereito á liberdade de expresión ao momento de chocar con outros dereitos, como os da dignidade e a honra de Patxi López, Aznar ou José Bono. Obviamente, o dereito á liberdade de expresión non pode conculcar outros dereitos, tamén obxecto de protección constitucional.

Pero non está en cuestión o delito de inxurias no noso código penal. A persecución dese delito esixe a denuncia privada de Patxi López, J.M Aznar ou José Bono, porque son os ofendidos. O que está en cuestión é a configuración dun delito público onde o ben xurídico protexido non é a dignidade do ofendido senón a paz social e a dignidade das vítimas; é dicir, un tipo penal perseguible de oficio pola Fiscalía, de tal modo que resulta irrelevante a intención de Bono, Aznar ou López de querelarse ou non con Hasél.

Ou sexa, a cuestión nuclear é se delitos como os de odio, de enaltecemento do terrorismo ou inxurias contra a Coroa deben existir na súa actual regulación, ou deben modularse para que non impliquen penas de cárcere cando as expresións inxuriosas se formulen nun contexto artístico, musical ou cultural.

O primeiro que debe reprocharse a un delito de odio é que o odio non é unha acción, é unha emoción. O Dereito Penal castiga accións e omisións, condutas socialmente perigosas e ofensivas pero non sentimentos. Os sentimentos deben ser impunibles polo Dereito Penal.

O segundo é que o delito de odio ten un tipo aberto: un tipo suxeito á enorme interpretación do xuíz. O dogmático, en teoría do Dereito Penal, é que o tipo teña certeza (Lex Certa). A acción ou omisión que se castiga debe ser descrita con precisión.

Detención, esta semana, de Pablo Hasél FdV

O terceiro é que as accións delituosas, en grao de tentativa ou consumadas, deben ser idóneas para producir a ofensa e o perigo obxecto de castigo. Se eu tento matalos soprándolles nas orellas, estase fronte a unha tentativa inidónea de homicidio. A doutrina denomínaos delitos imposibles. Logo non é o mesmo o devandito nunha canción de rap por un cantante que o devandito por unha célula islamista na Dark Web. A primeira adoita ser unha acción inidónea para producir o resultado lesivo; a segunda, idónea e perigosa.

En cuarto lugar, o Dereito Penal réxese polo principio do xuíz natural: as regras de competencia territorial atribúen un xuíz concreto para a instrución do delito. Ese principio do xuíz natural crébase en casos de excepción. Cando ETA estaba activa, para protexer os xuíces, levouse a Madrid, á Audiencia Nacional, a competencia para xulgar os delitos de terrorismo. E cando ETA mataba, introduciuse o delito de enaltecemento do terrorismo, para impedir actos como o de recepción festiva dun preso excarcerado de ETA no seu pobo natal. Tamén se residenciou a competencia para instruír e xulgar o enaltecemento na Audiencia Nacional. Pero un tuitero ten dereito a que o xulgue o xuíz do partido xudicial correspondente ao seu domicilio, non debe ser axuizado por un tribunal excepcional.

Pero o máis grave é que agora, cando ETA non mata, multiplicáronse por 10 os delitos instruídos pola Audiencia Nacional. Joaquim Bosh, xuíz, expresidente de xuíces para a democracia e autor do libro El secuestro de la Justicia, estudou os casos de enaltecemento do terrorismo instruídos na Audiencia Nacional. Chegou á conclusión de que cando ETA mataba, chegaban á Audiencia Nacional 3 ou 4 delitos de terrorismo ao ano; agora que non mata, chegan en cambio 30 ou 40 asuntos de terrorismo. O 99% por enaltecemento do terrorismo e o 33% dos autores, son artistas, cantantes e tuiteros. Os delitos que se xulgan son tuits, retuits e chistes. Isto é ridículo.

Freemuse (Musa Ceibe, en inglés) é unha ONG que asesora as Nacións Unidas en materia de atentados contra a liberdade de expresión no mundo. Pois ben, no seu último informe á O.N.U. España figura como o país do mundo con máis artistas encarcerados. Segundo o devandito informe España figura á cabeza con 14 artistas encarcerados pola Audiencia Nacional, Irán figura en segundo lugar con 13, Turquía con 9 e Rusia, en cuarto lugar, con 4. Estes números non teñen lóxica. E España non pode relacionarse con semellantes socios: Irán, Turquía e Rusia. Eses países son autócratas, non son democracias homologadas, son países que aínda azoutan os homosexuais ou as mulleres por conducir o vehículo do seu marido… e nós estamos a regular a eutanasia; alguén pode explicarme que facemos entre esa tropa?

Así pois, o debate é necesario, incluso perentorio. É, necesariamente, un debate sosegado; non só porque se trata de modificar e modernizar o Código Penal, a lei máis invasiva e restritiva da liberdade dos cidadáns. É necesariamente sosegado porque a liberdade de expresión, sendo un dereito fundamental da nosa Constitución, ten necesariamente os seus límites: ningún dereito é ilimitado, pois nalgún momento, nalgún lugar, choca contra outros dereitos, tal como o piolet contra a cabeza de José Bono.

Entre tanto é de sentido común indultar o señor Hasél, aconsellarlle moderación nas súas letras e, en especial, conmutar os nove meses de cárcere por 100 audicións forzosas desta estrofa de Serrat: