Faro de Vigo

Faro de Vigo

Contenido exclusivo para suscriptores digitales

Ley trans, ¿Una brecha en la sororidad?

El borrador del proyecto de la futura ley trans que prepara el Ministerio de Irene Montero suscita un debate entre feministas que temen un posible freno en el avance hacia la igualdad y colectivos de mujeres que lo apoyan. Nueve activistas gallegas muestran sus posturas

Ley trans, ¿una brecha en el feminismo?

El borrador de la ley trans que prepara el Ministerio de Igualdad dirigido por Irene Montero está recibiendo críticas por parte de grupos y feministas a título individual que ven en lo que se ha filtrado hasta el momento un posible retroceso en las políticas de igualdad entre sexos. La propuesta, que aún debe pasar por el Parlamento, establece el derecho a la autodeterminación de género, entendiendo que éste último se corresponde con “tal y como cada persona se siente, pudiendo no corresponder con el sexo asignado al nacer”. Esta definición es vista por algunas activistas como una manera de vaciar de contenido la palabra sexo a nivel jurídico, con lo cual las acciones para combatir la desigualdad entre hombres y mujeres se tornarían irrelevantes, según sostienen.

Un grupo de históricas feministas a nivel nacional, entre las que se encuentran la filósofa Amelia Valcárcel, la socialista Ángeles Álvarez y la escritora Laura Freixas, enviaron el pasado lunes una carta abierta al presidente del Gobierno, Pedro Sánchez, tachando de “reaccionario” e “inconstitucional” el anteproyecto de ley.

En Galicia la mayoría de plataformas y colectivos feministas aún no han manifestado públicamente una postura conjunta, pendiente de debatir internamente, y de conocer más a fondo detalles de la futura norma para poder analizar sus posibles consecuencias. Tienen claro que el feminismo ha caminado históricamente con los colectivos de gays, lesbianas y transexuales, que están a favor de que se les reconozcan sus derechos, y temen romper la unidad con una confrontación impuesta por las prisas. “Los ritmos en el feminismo los marcamos nosotras”, manifiesta una de las activistas consideradas históricas que prefiere no aparecer en este reportaje hasta que no se realice un debate “sosegado” con sus compañeras. No es la única. Varias de las consultadas han rehusado participar por idénticos motivos, señalando hacia “intereses de la sociedad patriarcal” ante la unidad y los avances conseguidos por las mujeres en los últimos años.

Aun así algunas sí muestran sus impresiones -personales y como portavoces de sus colectivos- ante ciertos aspectos que se han hecho públicos del anteproyecto y lo valoran desde diferentes perspectivas: técnico-jurídicas, sociales, de protección del menor, de políticas de igualdad y de posibles repercusiones en la ley de violencia de género. Reunimos en este reportaje los puntos de vista de diez de ellas, entre las que se encuentran dos referentes históricas del feminismo, Ana Míguez y María Xosé Queizán, dos portavoces de colectivos LGTBIQ como Daniela Ferrández, presidenta de la asociación trans Amizando, y Elisabet Pérez, representante del colectivo Nós Mesmas, tres secretarias de igualdad de sindicatos en Vigo y comarca, Purificación Bernárdez, de CC OO, Ángeles Arias, de UGT, y Marta Gonzalo, de la CIG, y representantes de los ámbitos jurídico, la jueza Paz Filgueira, y cultural, Luz Darriba, integrante de la Comisión de Igualdade da Cultura Galega, y la escritora y defensora de las teorías queer María Reimóndez.

“El borrador de ley trans incluye la principal reivindicación del colectivo en la actualidad: la despatologización y la libre autodeterminación de género”, manifiesta Daniela Ferrández, presidenta de la asociación trans gallega Amizando. La modificación del registro de sexo en el DNI es posible en España desde la entrada en vigor de la ley 3/2007, que exige un informe médico psicológico y que la persona se someta a un tratamiento hormonal durante dos años, requisitos que se eliminan en el borrador del anteproyecto. Eso supone “que las personas trans dejemos de ser consideradas enfermas mentales, ya que ahora dependemos de criterios de psicólogos y psiquiatras que carecen de mecanismos dentro de sus disciplinas; nuestro paso por esas consultas se reduce a un cuestionamiento humillante sobre nuestras propias vivencias y a certificar que cumplimos todos y cada uno de los roles de género que la sociedad impone a hombres y mujeres”. Para Ferrández esa situación provoca que la sociedad considere a los trans como infraciudadanos no capacitados del mismo modo que las personas cis (no trans), lo que se refleja en el mercado laboral, con tasas de un 80% de desempleo.

Esta despatologización también es puesta en cuestión por ciertos sectores del feminismo que consideran que la propuesta de ley puede suponer una medicalización permanente para el colectivo trans.

Si bien es cierto que la mayoría de las personas trans solicitan tratamiento hormonal, Ferrández destaca que otras prefieren no hacerlo por las implicaciones sobre la salud y porque supone una “esterilización obligatoria”. El período de dos años que consta ahora como obligatorio para el cambio de registro de sexo crea situaciones difíciles para las afectadas a nivel laboral, sanitario, educativo y en situaciones de la vida diaria, por no tener una documentación acorde con la imagen, tal y como señala Daniela Ferrández.

En la carta enviada al presidente Sánchez por el grupo de feministas a nivel nacional se destaca que el anteproyecto de ley “pone en peligro a la infancia”, al permitir que a los 16 años una persona pueda requerir el cambio de género sin consentimiento paterno, entre los 12 y los 16, con permiso de los progenitores pero pudiendo iniciar de facto el proceso, y para menores de esa edad con el permiso de padres o con un defensor judicial si hay desacuerdo. Alegan que hay estudios realizados en las unidades de endocrinología que indican que el 85% de los menores desiste del supuesto “ser trans” cuando superan la pubertad.

“Lo que perjudica ahora mismo a los menores trans es vivir con una identidad que no les corresponde y someterse a las situaciones de violencia que emanan de esa cuestión”, sostiene Daniel Ferrández, quien destaca que esa ley está pensada para el colectivo que representa, que es minoritario, y recuerda que los menores ya pueden elegir su identidad de género tras “un largo y tedioso trámite judicial no siempre fructífero” y que en Galicia ya se han hecho muchos de esos cambios gracias a la asociación Arelas. “La identidad de género no es una decisión y mucho menos coyuntura. Se forma en los primeros años de vida y a partir de ahí, las personas trans tenemos que decidir como hacerlo público”, enfrentándose a la sociedad y a la incomprensión de muchas familias. “Y eso trae consecuencias funestas como demuestran la gran cantidad de suicidios de adolescentes trans en los últimos años”.

Desde el punto de vista técnico jurídico, el boceto de ley también plantea dudas de encaje en el derecho español. “Con una visión prudente, pues lo que se están filtrando son solo fragmentos, se pretende regular una emoción, un sentimiento, lo cual no es malo, pero sí es perjudicial darle efectos jurídicos”, indica la magistrada Paz Filgueira Paz, jueza de Familia en Vigo, quien no le ve encaje en el sistema jurídico español, donde la identificación es obligatoria mediante DNI y la identidad se corresponde con un derecho colectivo, no individual. “No puedo declararme danesa o belga, por ejemplo, pero si puedo sentirme gallega o española” explica.

Asimismo, las feministas críticas con este borrador de ley aseguran que esa autodeterminación de género tendría efectos en las estadísticas que se realizan para llevar a cabo políticas de igualdad o en la ley contra la violencia de género, en la cual el 96% de los agresores son hombres.

“Ignoran que la ley trans incluye un apartado que explicita que, aunque una persona realice un cambio registral de hombre a mujer, tendrá que responder ante la ley bajo los preceptos que implican al género con el que cometió el delito. Un maltratador no podría declararse mujer para esquivar su pena, aunque dudo mucho de que tanto ellos como violadores y agresores necesiten cambiar su sexo legal para conseguir impunidad en un sistema judicial como el actual que sigue culpabilizando a la víctima”, explica Daniela Ferrández.

“Desde el punto de vista jurídico es inviable”

Paz Filgueira - Jueza de Familia en Vigo:

decoration

“Desde el punto de vista técnico-jurídico y teniendo en cuenta que solo han filtrado fragmentos, hay que realizar una visión prudente, pero no le veo encaje en el derecho español. El esbozo, que para ser ley aún tiene que ir al Parlamento antes de aprobarse, pretende eliminar la anterior reforma y ya no sería necesario un informe médico psicológico. Se pretende regular una emoción, un sentir, lo cual no es negativo. Lo perjudicial es darle al sentimiento efectos jurídicos. Se inspira en la teoría queer,de origen anglosajón, y el derecho anglosajón está basado en un principio individualista del ser humano, íntimamente relacionado con la mínima intervención de la Administración (aunque incluso en Reino Unido acaban de denegar esa posibilidad). En el derecho continental, el que tenemos en España, la Administración puede influir más en la vida de los ciudadanos, y no concurre la posibilidad de que una persona se autodetermine como desee. De ahí que estemos obligados a identificarnos, a tener DNI (no es así en Reino Unido, Canadá y Estados Unidos, por eso se pueden cambiar de nombre cuando quieran). Desde el punto de vista jurídico me parece inviable porque sería una determinación de una emoción; no se establece el límite de cuántas veces puedes cambiar de identidad de género; no se podrían realizar estadísticas como las que hacemos ahora de diferencia entre hombre y mujer; a efectos de atentados contra la libertad sexual, la violencia de género se vería disminuida cuando en el 96% de los delitos cometidos en este ámbito el sujeto activo es el hombre. También hay que destacar que las identidades son colectivas, formamos grupos, no puedo autodeclararme danesa, es como sentirme gallega o española”. “Como activista feminista, creo que si no hay diferenciación entre sexo biológico, eliminas el sujeto político del feminismo, que es la mujer, y así eliminas la lucha. Ojalá dentro de unas décadas se elimine el sexo en el registro porque no tenga relevancia. Hoy sí la tiene. Respecto a los menores, es muy grave. Un estudio realizado en el Reino Unido apunta a que en el 85% de los casos esa disconformidad con tu sexo biológico cambia con el paso de los años. Si eliminas el sexo también eliminas la orientación sexual, lo que afecta a más colectivos que al feminista”.

“A Polémica será subsanada polo desenvolvemento da lei”

Puri Bernárdez - Secretaria de Igualdade de CCOO en Vigo:

decoration

“Cínxome a exposición de motivos do anteproxecto no que se pretende promover e garantir a igualdade real e efectiva de lesbianas, gais, transexuais, bisexuais e intersexuais. E como muller sindicalista e feminista non podo mais que avalar este anteproxecto. Considero que a polémica suscitada polo articulado da lei será sabiamente subsanada polo desenvolvemento da norma e o devenir da sociedade. Por desgracia os estereotipos de xénero seguirán existindo, a violencia machista, a fenda salarial, a discriminación, o teito de cristal, o chan pegañento e os roles de xénero, e o movemento feminista loitando pola súa eliminación. Pero unha parte da sociedade verá recoñecida a súa identidade.

“Ningunean a la mujer”

Ángeles Arias - Secretaria de Igualdad UGT Vigo

decoration

“Se ningunea al feminismo, quieren tapar el término mujer y con ello su emancipación y su opresión por cuestión de sexo. Se elimina la perspectiva de género y se construye una identidad nueva, lo cual acarrea problemas jurídicos. Es una historia montada por Irene Montero basándose en las teorías queer, sin base científica, que nos convierte en úteros portantes y personas gestantes o menstruantes. A los docentes nos deja con una responsabilidad ante adolescentes que a veces tienen problemas pasajeros de identidad. La coeducación ya no tendría sentido. No estoy de acuerdo con que no exista el sexo biológico :hay diferencias físicas. Borra jurídicamente a gays y lesbianas también. Además, la identidad es una cuestión social, no individual. En Argentina pretenden la eliminación del sexo en el DNI, con lo que no habrá violencia de género. La transexualidad es una realidad social que ya estaba cubierta a nivel sanitario y jurídico. Esto es muy serio y requiere debate”.

“Non vemos ameaza ao feminismo”

Marta González - Secretaria de Igualdade CIG Comarca de Vigo

decoration

“Como organización nacionalista, feminista e de clase, para nós o dereito a autodeterminación é incuestionábel. Non podemos achegar valoracións discordantes co proxecto de lei, que recolle moitas das reivindicacións que a nosa central ven de realizar os últimos anos para igualar os dereitos das persoas transxénero e cis (cando o sexo asignado ao nacer coincide coa súa identidade de xénero ou sexual). Ainda que entendamos que o sexo rexistral debera suprimirse do mesmo xeito que se fixo co estado civil dos documentos oficiais, consideramos que a proposta de lei facilita, en termos xerais, que as persoas poidan vivir acorde coa súa identidade de xénero. Estamos dacordo coa posibilidade de que as persoas menores de 16 anos poidan solicitar o cambio rexistral cunha declaración expresa, que se estenda este dereito ás persoas extranxeiras, e mesmo a menores por tramos de idade. Tamén estamos dacordo con que sexa a persoa a que decida libremente si se somete a tratamento hormonal e que a asistencia sanitaria necesaria estea incluida dentro da rede pública de saúde. A lei inclué unha reivindicación histórica da nosa central de cara a garantir o acceso das persoas trans as técnicas de reproducción asistida e a posibilidade de adecuar títulos e diplomas á nova certificación rexistral, así como o acceso e uso das instalacións do centro educativo conforme á identidade de xénero. Non vemos ameaza aos dereitos logrados polo movemento feminista, que está formado por compañeiras trans, non só cis. Non entramos a valorar polémicas que veñen de feministas académicas doutros territorios do estado ou mesmo de militantes do PSOE, pero si debemos demostrar as súas falacias espalladas pola dereita. As mulleres trans non postulan en ningures que o sexo sexa eliminado como categoría de análise, e máis, son plenamente conscientes de como a bioloxía foi clave á hora de chegarnos á situación de desigualdade que hoxe temos. Estas persoas, que se consideran referentes do feminismo, se escudan en falsos estudos para xustificar que as crianzas menores de idade son presionadas para realizar a transición. Deberían saír dos seus despachos e manter contacto coas persoas obxecto desta lei.

“Las Voces que sienten un ataque a la mujer son pocas"

Elisabet Pérez - Portavoz de Nós Mesmas

decoration

“La organización feminista Nós Mesas está federada a nivel estatal dentro de la FLGTB, una de las entidades que trabaja en la mesa con el Ministerio de Igualdad para la ley trans. Pensamos que esas propuestas son positivas tanto en lo técnico como en su grado de detalle. Estos borradores revelan un trabajo sólido y garantista de nuestros derechos; vamos a máximos, que son la autodeterminación de género, la despatologización de las personas trans y el reconocimiento de las no binarias. El feminismo no está amenazado, esas voces que sienten un ataque a los derechos de la mujer son pocas; los que estamos siendo atacados somos el colectivo LGTBI con argumentos homófobos y tránsfobos. Ganar en derechos humanos para nosotras no va a mermar los derechos de ninguna persona. La parte jurídica va a ir bien atada; tenemos la suerte de contar con experiencias legislativas en otros países de la UE como Dinamarca, Malta, Irlanda, Luxemburgo, Bélgica y Portugal. Las entidades que trabajan con el gobierno son feministas y obviamente apoyan la ley de violencia de género”.

“Os corpos nin tocalos, paréceme unha ameaza ao ser humano”

María Xosé Queizán - Escritora e activista

decoration

“A lei non a lin con detenimento, pero opino que os corpos nin tocalos. É algo que está en contra de calquer sentido común. O corpo é o que tivemos cando nacemos , é o único que temos. Temos liberdade persoal de utilizalo, pero outra cousa é utilizar aos ciruxáns para cambiar os órganos sexuais. Inclinaríame por culpar aos propios médicos, preguntaríalles onde deixan a súa ética. Os trans que transixan co su propio corpo. Paréceme unha amenaza ao ser humano, está máis alá do feminismo. Prefiro robots, que son unha creación absoluta, pero non modificar os corpos”.

“Condea a nenos e nenas a axustarse a roles sexistas”

Ana Míguez - Fundadora de Alecrín

decoration

“As feministas non podemos aceptar o borrador da Lei Transxénero da ministra Irene Montero posto que vulnera a igualdade e a infancia. Unha lei que empeza condeando a nenos e nenas a axustarse a roles sexistas que nos impuxeron dende o noso nacemento. É decir, por citar algunha cousa que repele, por ser cecais o máis sensible. Si un neno xoga con monecas, cocinillas ou lles gosta o bale clásico ou unha nena xoga con camións, trens ou rexeita as monecas, sería un síntoma transxénero e poderíamos escomenzar a hormonalos ou medicalos. Temos que protexer aos nenos e nenas dende moi novos, pero non do xeito que nos prantexa este borrador de proxecto de lei. E xa non entremos no termo xénero que ao longo do texto confunde con sexo. As feministas temos que reaccionar firmemente, coma así o fixemos cando Irene Montero presentou iniciativas terribles que hubo que paralizar como os ventres de alquiler ou a reglamentación da prostitución. Pero “ollo”, as manteñen en stambaine. Leamos o informe de Nacións Unidas e veremos as líneas políticas a seguir para medrar cara a igualdade das persoas LGTBI. “Otros vendrán que buenos nos harán “ , como ben apuntaba a filósofa e feminista Amelia Valcárcel e que encaixa á perfección co que está pasando.

“El enemigo común es el patriarcado”

Daniela Ferrández - Presidenta de la Asociación de Personas Transexuales Amizando

decoration

“Me gustaría hacer un llamamiento a todas esas voces (las críticas con la ley trans) al debate cara a cara para que alcancen el grado de empatía y humanidad que se requiere para combatir bulos que llenan titulares, columnas de opinión y redes sociales. Desde nuestra asociación hemos intentado organizar varias actividades donde las personas que defienden ese discurso accedan a debatirlo, pero siempre se han negado a participar. Son personas de acreditado prestigio que utilizan los medios. Eso, junto al hecho de que las personas trans estamos invisibilizadas a nivel social, da la falsa sensación de que esa postura es mayoritaria. Si embargo no es así. En todas las convocatorias unitarias del feminismo gallego en los últimos cuatro años, principalmente las del 8M, las reivindicaciones trans siempre estuvieron incluidas en los manifiestos y cánticos, y me consta que será así también este año. Respecto a lo que dicen, creo que queda desmontado si observamos a los países que ya cuentan con legislaciones similares, donde no ocurren esas cosas que pronostican. Incluso en el Estado español muchas comunidades han aplicado leyes trans y hace tiempo que se aplican cuestiones como las relativas al sistema penitenciario (las reclusas trans pueden cumplir condena en módulos de mujeres desde 2006 con solo declararlo y no ha habido esa oleada de violaciones que dicen). El caballo de Troya para dividir al feminismo son esos discursos tránsfobos. Las mujeres trans siempre hemos encontrado refugio en el feminismo, a la vez que el feminismo ha entendido que todas nosotras teníamos enfrente al mismo enemigo: el patriarcado. Ahora hablan de debate social únicamente con el fin de retrasar nuestras reivindicaciones y que ya no quepan esta legislatura. Cuando se habla de debate hay que ver bajo qué términos, ya que no se plantea como interés por comprender nuestras demandas, sino que la sociedad las juzgue (en base a parámetros tránsfobos puesto que todas somos educadas en la transfobia) y nos dé el visto bueno (o no).

“Non é unha pelexa”

María Reimóndez - Escritora

decoration

“Me incomoda presentar esto como unha pelexa entre feministas, como unha confrontación crispada. O marco de debate é o que se está dando nas escolas co profesorado e alumnado, coa presenza das compañeiras trans. Estamos falando de dereitos fundamentais de persoas, da súa posibilidade de vivir libres de violencias. Ninguén pode construir os seus dereitos enriba da conculcación dos dereitos doutras persoas”.

“No concibo un feminismo que niegue derechos”

Luz Darriba - Artista plástica

decoration

“No concibo un feminismo que cierre puertas y niegue derechos a nadie; si alguien me dice que es mujer, la creo, no necesito ver sus genitales. La propuesta no es nueva y ahora es resistida por una parte de feministas del PSOE. Me preocupa que la ley traiga aparejada la regulación de la prostitución y la gran mayoría del feminismo español somos abolicionistas ¿Derechos para las personas trans? Sin duda, pero que eso cueste que a las mujeres nos dejen de llamar mujeres, no. Me parece lógico que cada generación quiera dejar su impronta en el feminismo y no creo que a las mujeres nos pueda borrar nadie del mapa. Temo que esto sea un caballo de Troya en un momento en que el feminismo a nivel mundial ha demostrado su fuerza en las calles”.

Compartir el artículo

stats