O crime da costureira (I)

O lugar do Samarco (parroquia de Pardesoa e concello de Forcarei) é na comarca de Montes a meca do crime. Amortizada a desgraza e dispensado o macabrismo, o pasado lutuoso deveu no Samarco en patrimonio inmaterial de indiscutíbel atractivo.

Falando de todo un pouco, o chamadeiro do lugar é un enredo toponímico, posto que o presunto haxiotopónimo “San Marcos” agocha realmente o orotopónimo “Samarco”, forma derivada de Sumarco “lugar situado por debaixo do marco”. O pedrón aludido puido estabelecer o linde da parroquia de Pardesoa coa de Presqueiras, Ventoxo ou a Madanela; todas catro, forcareiesas. É significativo que na capela do San Marcos, a imaxe venerada non sexa a do fundador da Igrexa de Alexandría, senón a de San Lucas.

Volvendo ao rego, os episodios truculentos vividos no Samarco aos que agora nos referiremos contrastan co espírito acolledor, comunitario, algareiro e emprendedor da veciñanza actual que, en pouco tempo, obraron a reactivación dunha aldea abonada noutrora ao xeral esmorecemento.

Como saben, na madrugada do 22 ao 23 de novembro de 1897 ocorreu no Samarco o asasinato do vello prestamista Xan Rei, crime sen resolver ao que lle temos dedicado un libro (O crime de Pardesoa, 2013), charlas e mesmo un roteiro literario, celebrado con moito éxito na aldea o pasado mes de agosto. O escenario da morte de Xan Rei foi a vivenda do interfecto, sita ao pé da estrada xeral.

Cincuenta e cinco anos despois, na madrugada do 23 ao 24 de marzo de 1952 (domingo para luns), na casa contigua á anterior –separadas apenas uns 15 metros–, tamén á beira da estrada xeral e na mesma man, tivo lugar o segundo dos crimes: o asasinato da moza costureira Alsira Míguez. Ocupeime destoutro suceso no libro O Embigo do Becho (2021): capítulo “O outro crime de Pardesoa”, páxs. 163-7. Sen dúbida, o vórtice aciago deste punto quilométrico da estrada Samarco-Pardesoa daría cando menos para dúas temporadas ben cumpridas dun “thriller” teleseriado.

Na tarde do 22 de setembro citámonos no Samarco coa señora Carme González Bugallo. Recibiunos amabelmente na cociña da súa casa. Acudiron ao encontro outros veciños do lugar. Sentados arredor da mesa, Carme agasallounos con café e saborosas rosquillas caseiras. O encontro non che era trompo na uña; a señora Carme, con 82 anos e memoria prodixiosa, levaba 72 gardando silencio. Era moito hora de escoitar a versión de quen foi testemuña directa dos feitos acaecidos no Samarco aquela primavera de mediados do século pasado.

Carme González –daquela, nena duns 10 anos– presenciou o asasinato da súa curmá Alsira Míguez Bugallo de 17. Carme compartía leito con Alsira, cando Ricardo Míguez, pai de Alsira e tío de Carme, irrompeu de noite no cuarto onde durmían, provisto dunha navalla de afeitar coa que lle tallou o pescozo á súa filla.

Contou a señora Carme que Ricardo Míguez Caramés (41 anos), de oficio canteiro, probara sorte nas Américas, permanecendo un ano en Panamá e dous en Venezuela: “Non paraba este home moito nos sitios”. Desta, a súa muller Elvira Bugallo Muradás tomara a decisión de acompañalo na aventura americana –“A ver se asentaban e facían un porvir”–. O novo destino sería o Brasil. Elvira Bugallo tiña sona de ser afanosa costureira. Emigrar suporíalle pechar o taller de costura instalado na casa familiar. A filla de ambos, Alsira Míguez, quedaría no Samarco ao coidado dos avós. A moza, destra e laboriosa coma a nai, recén obtivera o título de profesora de corte e confección.

Afirmou a señora Carme que Ricardo Míguez “tiña un carácter moi bo; levábase moi ben con nós; queríalle moito á filla –trouxéralle de Venezuela unha pulseira e un reloxo de ouro–, pero, des que volvera, dicía que con frecuencia lle doía moito a cabeza; a dor impedíalle durmir ben –sospeitábase que aquilo non era nada bo–; nunca tivera problemas cos veciños; era de bo porte, sempre ben vestido –muller e filla eran primorosas no labor–; el fixo iso, pero non era un mal home”.

Alsira Míguez ocupou as últimas horas neste mundo lavando na fonte e pasándolle o ferro á roupa, aviando a equipaxe coa que os seus pais emprenderían a viaxe transatlántica. Carme lembra que na funesta xornada, Alsira, moza fermosa, calzaba unhas alpargatas coas fitas atadas pola perna arriba. Elvira empregou a xornada cosendo no seu taller. Pola tarde, cando deu rematado a tarefa de lavado e pasado, Alsira pediulle á súa tía Praceres Bugallo, nai de Carme, que deixase a pequecha ir con ela a Soutelo, xa que quería encargarlle un xersei nunha tenda de confección –“Eu era coma un xoghete pra ela”–. Tamén lle dixo que esa noite, Carme durmiría con ela na súa casa –“Non era habitual”–. Praceres aviuse ás peticións. Cumprida a encarga, Sindo García Camba –o mozo de Alsira, de 22 anos– acompañounas dende Soutelo ata o Samarco: “Sindo daba sinais de querela moito; e ela a el. Eran dun tempo. Eu ía de carabina; aínda que non a precisaban, que eran dous mozos moi serios; aleghres, pero moi responsables”.

Á hora de cear, en casa de Elvira e Ricardo comeuse caldo e tortilla, que preparara Alsira. Comeron todos xuntos. Tras a cea, Elvira aínda tornou ao obradoiro de costura (no cuarto contiguo) e Ricardo dixo que se ía deitar. Alsira e Carme recolleron a cociña e, coa mesma, marcharon para a cama; serían as once. Alsira acomodouse no lado da parede e Carme, no lado do piso. A cama era de 1’05 m. Entre a cama e a parede deixárase un pasadoiro para facilitar o arranxo cotían.

A casa estaba en obras; faltáballe algún tabique, non tiña portas interiores e tampouco contaba con fluído eléctrico. As rapazas axiña prenderon no sono. A escuridade era total. Elvira deitouse a iso das dúas da mañá: “O día pasara con total normalidade. Non houbera pelexa; o matrimonio non rifou nin durante a cea nin despois. Ricardo tampouco berrara coa filla” –engadiu Carme.

A altas horas da noite (a iso das tres ou catro da mañá), Alsira gritou “Mamá!!”. O brado resgou as tebras: “Debeu ser no momento en que o pai lle meteu a navalla; era unha navalla barbeira. O corte non era moi grande, pero acertoulle na xugular, por iso a pobre deu berrado” –comentou Carme, aínda arrepiada–. Carme tamén recorda que, nese intre, no entresoño, percibiu o resplandor dunha luz de carburo reflectíndose na parede branca. A imaxe gravóuselle no maxín coma perdurábel fotografía. Ricardo aproveitara o espazo entre a cama e o tabique para achegarse silandeiro e perpetrar o crime. Elvira espertou estremecida polo laído anguriante da filla, e cando se decatou de que o seu home non estaba na cama, exclamou: “Ai, ladrón; que fixeches!?”. Foi un visto non visto.

Alsira, malferida, incorporouse no leito e botou as mans ao pescozo. A nai apareceu inmediatamente. Secasí, Ricardo xa abandonara o cuarto; non se cruzaron. Elvira, de primeiras, sacou a Carme da cama; despois, como puido, arrastrou a súa filla e pediulle á nena Carme que a sostivese: “Mentres o sangue se lle bateu, si; pero, despois, Alsira caeume nos pés. A miña tía nunca pensou que a súa filla sangraba, cría que devolvera; pensou que o pai lle botara as mans á ghorxa e que a fixera vomitar. Chamábao ladrón, e de todo. Cando espertou, a tía Elvira xa maliciou algho; pero non pensou que a matara”...

Continuará...