Era tempo de colleitas e farturas. Os lagares estaban ateigados de acios ben cumpridos e madurecidos. As fragas e carballeiras ían collendo esa cor bermelliza amarelada que acocha a alma e o corpo. Todo era movemento de apañar o millo nos campos que tiñan os follacos esfarrapallados onde salientaban as grosas espigas. Apañábanse a eito, castañas, noces, marmelos, caquis e os derradeiros figos pingando o seu ambarino preve. No medio dese cadro, viñeches ó mundo cal froito macio coma un moletiño dunha enfornadura fogareña na parroquia de Erbo, o día 1 do mes de Outono de 1922. Da túa nenez pouco sei, mais, na mocedade, traballaches en Pontevedra, nunha casa onde deprendeches as óperas e zarzuelas que escoitabas no gramófono e apois, cantábaslle ó teu mozo, Xesús Golmar.

Chea de inquedanzas culturais e con xeitos musicais, engaiolaches a alma xenerosa do que sería o teu home, Xesús Golmar, e casástesvos na parroquia de Sello o 31 de Maio 1947. Nese remate de primavera escomenzou a vosa amante sementeira. Catro foron os froitos desa xuntanza tan deseada: Marisú, Manolo, José María e Charo.

Xesús perdera a saúde nos campos de represión franquista perantes os anos da guerra civil do 36 e algúns máis da década dos corenta. Non eran tempos doados, eran moi duros. Había poucos cartos e moitas enfermidades. José María, neno do teu corazón, levouno a malfada sorte ós catro anos. Soubeches erguerte e voltar a loita da vida e sobrevoaches as mágoas dándolle avante ó bergantín da familia.

Pouco sei da túa vida, somentes o que ti me contabas cando, as vegadas, eu chamábate por teléfono para latricar un pouco. Falábasme cousas que eu che preguntaba do teu home, Xesús Golmar, con quen teño ainda a teima de que se lle faga xustiza, de que se lle dea o posto que lle pertence como grande mestre que foi, asemade dun gran intelectual e poeta. Un home amante da familia que pagou moi inxustamente coa súa vida, a defensa da verdade e a xustiza.

Gostaríame ver, dicíache eu, publicados os seus artigos pedagóxicos. Estabas de acordo comigo e logo me respostabas: “Estas cousas sonche así”. E así foi como levaches adiante a casa, a vida e os fillos, chea de mágoas agochadas no teu sorriso quente.

Hoxe, nidiamente véxote. Os ollos avivecidos polos lembros, as mans querendosas de tanto acariñar e traballar. Tiven a sorte de coñecerte en Santiso, no teu fogar, onde tiñas uns inventos moi chuscos dentro da casa e unhas composicións semi-escultóricas no medio das prantas que había polo eido-xardín.

Na mornura da cociña de ferro situada no medio dunha habitación destiñada para iso, quencín un serán friaxento deses nos que eu ía coma un foguete a ver a miña amiga Charo, a túa filla sen ter medo da invernía. Todo era simpatía e vitalidade o que ti desprendías ó carón dos estralos da leña e o lume aceso.

María, con que gusto comería das rosquillas que me deches aquela vez, mais, agora son eu a que ando mal das baldras e non as podo tomar. Cousa boa as rosquillas molladas en viño tinto con zucre tébedo quencido na cociña de ferro!

Son moitas cousas as que me levan ó val do Deza aparte dos amigos. Eu penso que o sangue do meu tataravó, José González, que naceu en Moneixas e viu vivir á beira mar, ó Hío (Cangas), nos comenzos do século XIX, mestúrase cos sentimentos fermosos que desperta en min a túa terra e todos vós, María Saavedra de Xesús Golmar.

O teu cadaleito era cousa pequeña para conter a alfaia que tiña no seu seo. Muller benquerida, no alem haberá una estreliña chiscando os ollos e sei que serás ti, anque non poida distinguir o teu fermoso sorriso avivecido que endexamais esquecerei.

Vigo, 18 do mes de Santa María de 2022.