Veñen de rematar as obras de rehabilitación e conservación co orzamento da Xunta de Galicia, Consellería de Cultura, na que no seu día foi definida polo mestre Filgueira Valverde, como A Catedral do Rural, estamos logo a falar da igrexa de San Xiao de Ventosa (Agolada) posiblemente a sua fábrica data do final do século XII, e principios do XIII. Traballos que complementan os iniciados no ano 2000 e que pretenden poñer en valor o románico desta xoia e facer limpeza no exterior, muros e tellado dañados polo paso do tempo.
Para moitos, este descoñecido templo e unha impactante sorpresa xa que esta igrexa agocha no seu interior un tesouro de incalculable valor en forma de pinturas murais; frescos cuxa reconstrucción resulta sumamente interesante combinándose cos frescos posteriores do século XVI e os que dende mediados do XIV, permanecían tapados pola cal tan común nas nosas igrexas como medida sanitaria para combater a expansión da chamada peste negra, que asolou o país, así como o seculpro en pedra do Abade Lope de Ventosa, para algúns entendidos, crego de Santiago e para outros descendente da familia dos Ulloa de Monterroso e dende logo os seus famosos Baldaquinos.
Por baldaquino defínese literalmente un dosel ou palio, unha especie de pavillón que cubría o altar maior das igrexas, por iso os entendidos na materia cando nos falan dos baldaquinos da igrexa de ventosa, xa nos advirten que aínda que na actualidade os podemos admirar apoiados nas paredes laterales, no seu orixe estarían separando o altar sagrado da nave onde se situaba a xente do pobo e nas diversas reformas que o longo dos séculos sufrio o templo, foi trasladado ó seu emprazamento actual. Tal e como nos conta Luz Mendez, no seu libro Toponimia de Agolada, o topónimo Ventosa ten unha longa historia.Ventosa foi unha xurisdición medieval dende moi cedo, cunha intensa actividade mercantil, mesmo nos tempos da prehistoria como poñen de relevo os numerosos restos arqueolóxicos atopados, testemuñas daquela época castrexa; petróglifos, castros, mámoas espraiados polas terras da parroquia, o que indica a existencia dunha nutrida poboación que se mantivo ata ben entrada a Idade Media.
Inicialmente no antigo réxime formaban parte dela, as parroquias de Baiiña, Espérante, Ferreiroa, Gorgueira, Lamas (Trabancas),Merlin, Val,San Paio de Baias, Santa Comba e Vilariño todas elas baixo o dominio do Arcebispado de Santiago de Compostela. As primeiras mencións a vila xa se poden ler en documentación escrito do século VIII.
Pola tradición oral, coñecemos que existíu unha igrexa no lugar coñecido como Os Chaos de San Xiao, lugar onde aínda hoxe podemos atopar escavada en pedra unha curiosa tumba antropomorfa.
Posiblemente estamos nun dos lugares máis antigos de Agolada, fundada polo bispo Odoario, no século VIII, onde se sitúaría aquela ermida da que non hai restos na actualidade. Do que si existe constancia pola documentación atopada datada no ano 955, é da existencia de dúas igrexas, unha baixo a advocación Sancti Iuliani e outra Sancte Marie, aínda que na actualidade sexa San Xiao, durante anos a súa denominación foi a de ; Santa María de San Xulián de Ventosa. In territorio de Ventosa unha vila coas igrexas da advocación de Santa Maria e San Xiao. Para algúns autores esta actual igrexa de San Xiao, sería unha daquelas traida dende os Chaos, pedra a pedra, no século XII.
A primeira mención documentada data do ano 952, nun documento no que Ordoño III, fai dotación a igrexa compostelán e o seu bispo Sisnando II das terras do que denominan condado ventosino. A finalidade desta donación era a de dar sustento os cregos que se ocupaban dos peregrinos, os pobres e enfermos que pasaban polo lugar camiño de Compostela. Ventosa, figura nomeada en diversos documentos históricos, unhas veces como San Gilliao ou Xiao de Ventosa, no ano 1594. San Giliano de Ventosa no ano 1608, San Xiao de Ventosa, en documento do ano 1617 do arquivo da catedral Compostelán, ou San Gillliao de Bentosa documento do arquivo histórico universitario da USC, do ano 1540.
Nesta Igrexa de Ventosa, conservase case intacta, no seu interior o sartego do abade Lope de Ventosa e os “Baldaquinos”, románicos do 1525 e trasladado en el año 1895, anque errroneamente se grabara 1985. Os Baldaquinos que quedan,-catro frontes completos, exemplo único e dos máis fermosos de Galicia, representan escenas bíblicas, do antigo e novo testamento: A creación, Adán e Eva, a Adoración dos Reis Magos, a creación do mundo; o pecado orixinal con Eva y Adán, a maza e a serpe e a expulsiòn do paraíso, a morte de Abrahám e o comunicado do ánxo da sua resurrección, a anunciación do Mesías á Virxe María, a unión de María e José, así como o nacimiento de Jesús no Portal de Belén e a chegada dos Reis Magos de Oriente, e representacións varias de Santos e anxos. Tamén se poden contemplar diferentes imaxes pétreas, inicialmente policromadas, procedentes dos capiteis da igrexa e que posiblemente se deban á presencia nestas terras dos cabaleiros templarios, nos séculos XII-XIII. Remexendo plácidamente nosa mirada, a modo, descubre entre todas elas os derradeiros Green men.
Non é casual que estes Green men,(homes verdes) do bosque, sobreviviran na iconografía desta pequena parroquia rural, que no final da Idade Media, creou cando xa había aires ben distintos na arte galega unha especie de derradeiro latexo da representación das crenzas medievais. E nelas, entre a néboas dos novos tempos, aínda asomaban os antigos homes verdes que encheron as fragas imaxinarias de Europa, chegados dende as afastadas terras, posiblemente nórdicas e vikingas, xunto coa súa cultura e lendas Celtas.
Na cultura castrexa, estes Green men, coñecidos nas terras da Xermanía como Blattqesicht, e na Galia Francesa como Feuilou, (homes dos bosques, homes da naturaleza), morrían no Samhaim, conmemorado entre o 31 do mes de outubro, e o un de novembro, e resucitaba nas celebracións do Beltaine, o 30 de Abril, ou 1 de maio, curiosamente no proceso de cristianización de todolos ritos paganos, estes homes e os seus poderes naturais foron desaparecendo e asimilandose a Santos e ritos relixiosos cristiáns. Os Green Men, de Ventosa, están esculpidos agochados entre as representacións variadas do sartego granítico renacentista do abade Lope, ata oito homes verdes, con representacións diferentes.
Como ven nos da conta nos seus traballos o profesor Alfredo Erias Martínez, a representación dos Homes verdes, na nosa Galiza, viría asociada coa iconografía do Deus celta Cernunnos, e mesmo podemos atopar un certo paralelismo na expresión coa que son representados, cas imaxes dos defuntos, ou mesmo aparecidos do máis alá, quizabes pola influenza medieval da igrexa na súa labor evanxelizadora e cristianízante contra o paganismo e culturas relixiosas castrexas, sobre todo alí onde a cultura Celta deixou máis fonda impronta nos pobos e permaneceu máis tempo.
Unha cara que vomita ramas e algo que podémolo asociar coa vida, procrear, xerar, revivir, e polo tanto tería que ser forzosamente algo divino, mítico, trátase dun concepto paranormal, que o cristianismo non podía deixar sen asimilar, o mesmo cos castros, nos que se constrúen ermidas e igrexas, as mámoas, petróglifos e enterramentos, nos que se levantan cruceiros e outros elementos propios da cristianización conventual, dos mosteiros e ordenes relixiosas da época.
Aínda que chama a atención, podemos dar por boa, a data de construcción e o seu destinatario, o abade Lope de Ventosa, clérigo que debeu ser en vida un grande estudioso e home culto, xa que os seus restos repousan sobre libros, así como as pinturas do sepulcro que fan referencia ó seu saber e nas que se representa a virxe María co corpo de Xesús nos seus brazos e o seu carón as santas Salome, María Cleofás e Mariía Magdalena, e o evanxelista San Xoán. Tamén destacan no sepulcro as representaciòns en pedra de dez dos apostoles do señor e no alto do arco, un Pantocrátor central e os apostoles Pedro e Santiago asi como diversos anxos, entre músicos e cantores sagrados.
Estamos diante dun sepulcro sorprendente no que destacan os oitos green men e moitísimo Puttisnenos ou querubíns usados no ornato renacentista ata a saciedade, xunto con animais as veces abusando de mitoloxía, para crear seres fantásticos e irreais e todo o conxunto harmonicamente disposto en torno a importancia da árbore, como fonte de vida, que nace e crece rexenerándose, como forma de culto ás fragas e bosques, tan necesarios como importantes e sagrados na nosa cultura rural coma son os carballos. Non imos esquecer a importancia real tanto mitolóxica, como relixiosa, como ven sabemos pola Biblia e os Evanxeos, das árbores, polo que non sorprendería a súa continua representación iconoclasta e mesmo a veneración dun xeito ou outro.
Velaí temos os casos das árbores da cciencia, do ben e do mal do que comen Adan e Eva, el Edén, como terra paradisíaca con árbores e froitos marabillosos, a zarza ardendo no que Deus dálle as táboas da Lei a Moisés, etc. Os Green men deste sepulcro estanse en harmonía total coas demais formas sagradas, na morte e resurreción da vida que sempre volve.
Diversos expertos e estudosos da arte, converxen en destacar que esta figura do devorador, vomitador de vida en forma vexetal procede da man dos artistas do século XI e XII, e que se inspiran nas formas mais antigas da representación divina pero tamén hai autores que apuntan na dirección doutras figuras míticas dos bosques eurasiáticos, baixo cuxa influenza quedaron a arte e cultura Grega e posteriormente o imperio Romano, e que serviría de inspiración a estes artistas do medievo.
Deuses do viño Baco, ou Silvano protector dos campos terían o seus antecedentes no celta Sucellos, deus da agricultura e dos bosques, do sol e a noite, ou mesmo de Sileno, deus Grego compañeiro de Dionisio, que seria o deus do viño na Grecia clásica e que representaría o transito entre a borracheira que produce o viño que faría mais doado a comunicación entre vivos e mortos e a resaca do acordar.
Moi posiblemente a representación deste deus Baco e os Green men teñan moito paralelismo, ambos vomitan follas, racimos de uva, sarmientos ou ramas verdes, polo que vemos como a mitoloxía resulta adaptada segundo a cultura e o poder dos imperios en cada momento.
Deuses tan naturais como a vida, que morren no inverno e renacen no verdor da primavera nos nosos bosques e celebramos ano a ano nos solsticios, cambios de estacións sen saber porque o facemos.Seres demoníacos que teñen estas caras para nos avisar de que somos mortais e dependemos dos recursos naturais da terra. Na súa interpretación os homes verdes serían como espíritos da naturaliza xurdidos nas crenzas paganas animistas e símbolo da dependencia do home co seu entorno e o mundo natural representación da forza vital subxacente e do novo ciclo de crecemento de cada primavera.
Para rematar, non quero deixar de comentar que aínda cos Homes verdes son normalmente interpretados coma unha forza positiva e benévola da naturaleza, non sempre foi visto deste xeito. A miúdo, o poder escuro da igrexa máis rancia tratou de infundir as crenzas de que estas representacións trataríanse dunha figura maligna, do Demo e os seus poderes perversos e diabólicos e a súa presenza nos lugares sagrados seria aceptado como recordatorio dos perigos do pecado, o ben e o mal, a loita continua da iconoclastia sagrada e a pagana e o que estarían a facer estes homes verdes malignos sería engulir, tragar en vez de crear naturaliza e a fertilidade da vida, a morte devoradora, posiblemente velaí a orixe da razón de atopalos custodiando o tránsito dos mortos ao mais alá, como neste sartego da nosa catedral do rural.
