Coa primeira novela de Javier Fraiz poderiamos facer como aqueles vampiros devoradores de libros que voaban polo programa Planeta Imaxinario. Trabaríamos Morte no espello para embriagarnos con esta historia bíblica de pecado, culpa, sexo e morte en Presenza. Esta peza para bibliófagos (Editorial Galaxia) provoca tanta adicción como a propia profesión do seu autor: o xornalismo.
Clarín esribe sobre Vetusta, Javier Fraiz sobre Presenza. É Ourense, Santiago? Queda en mans do lector?
Os autores sempre escriben das súas vivencias, do que len, escoitan, viaxan. Juan José Millás, nunha presentación co paleontólogo Arsuaga, dixo que non sabes de que vai un libro ata que o interpreta un lector. Deste novo proceso, o que máis me atrae é descubrir que conta a novela a través dos ollos dos lectores.
A partir dunha morte na que está involucrado un bispo, a novela fala do choque entre forzas vivas e investigadores (policías e xornalistas).
Trata de como certas profesións saen adiante, pese ás dificultades, pola verdadeira vocación. O xornalista da novela vive un proceso persoal e profesional complicado, de fastío. Pero reconcíliase coa profesión a través dun comisario ao borde da xubilación, que entende o seu traballo cun compromiso ético. A vocación é fundamental para levar o día a día.
Morte no espello transita entre a violencia e a sensibilidade. Con compaixón polos personaxes?
Nos personaxes descobres espazos da túa forma de querer dos que non te decatabas. Un escritor acaba sentindo polos personaxes, pero non me considero escritor... son xornalista, e ás veces dubido diso! Na novela empatizaba máis co xornalista, pero tamén co bispo coa súa caída nos infernos e a resurrección frustrada.
Vostede tamén é cronista musical. Trazou esta novela como unha peza do jazz que tanto lle gusta: caótica pero con sentido?
Moitos autores escriben cun esquema previo ao que se axustan ata o final. Eu tiña claro ese primeiro episodio onde xa se desvelan as identidades de vítima e homicida, e quería que o lector se preguntase que queda por saber nas seguintes 200 páxinas de novela negra. Avancei non dun modo caótico pero si con improvisación. Oxalá sexa certa a súa comparación! (risas).
A profesión do xornalismo non se mitifica nesta novela. Fálase de desidia, angustia, mesmo tratos degradantes. Baseado en feitos reais?
É unha obra de absoluta ficción. Pero resulta imposible que non che veñan á mente as túas propias vivencias. O xornalismo está mitificado na propia profesión pero infravalorado fóra. E intentei loitar contra as dúas lecturas desde o personaxe de Pablo. Os xornalistas non somos benditos, pero implicámonos a fondo co noso traballo.
Fáleme de Isidoro.
É esa persoa que todos coñecemos no ámbito do traballo ou social, que sempre está aí para axudar sen pedir nada a cambio. Unha persoa que ten máis valía que as ambiciosas, que ten o comportamento máis digno salvo algunhas debilidades. Para contar o seu pasado recurrín a xente da miña familia que saiu adiante partindo dunha infancia complicada, a primeira xeración en ir á universidade.
E ese comisario que aparece vestido como Robert de Niro en O cabo do medo.
Tamén hai honestidade nel. Imaxinei como sería eu con 65 anos, mantería o compromiso profesional a piques de xubilarme? Pero ese comisario está sempre á altura con verdade e xustiza.
Documentouse a nivel policial e médico?
Non, convivía con termos xurídicos pola crónica de sucesos. Un xornalista é un océano de extensión cun milímetro de profundidade (risas). Pero para o avance da novela si que acudín a citas da Biblia, todo está na Biblia salvo consultas puntuais con profesionais.
Tamén é bíblico o sexo visto como pecado, nesta novela.
As paixóns como o sexo e a morte acaban conectando as vidas máis afastadas. Teñen esa forza para salvar as diferenzas. Non quixen caer nunha novela morbosa, pero sexo e morte si que teñen poder para vencellar mundos afastados.
“Non hai mellor forma de concibir o mundo que a través dunha provincia de 300.000 habitantes”
O xornalismo local é o xornalismo máis puro?
É o xornalismo de base, que nutre a medios doutros ámbitos. Rara é a ocasión na que as historias non se coñezan polo xornalismo local, que por certo cada vez está máis empobrecido e precarizado. A súa estrutura dá acceso a unha gran cantidade de temas e persoas, que permiten facer unha composición da sociedade. Podes coñecer o universo sen saír do teu barrio. Eu penso que non hai mellor forma de entender o mundo que a través dunha provincia de 300.000 habitantes, nunha cidade de 100.000.
É un tópico preguntar pola inspiración noutros novelistas. Atopamos chiscadelas a Si te dicen que caí, coa súa linguaxe cinematográfica. Pode que nos equivocamos.
Todos somos unha combinación de varias influencias. Gústame moito unha cita de Borges, para min o mellor escritor hispanoamericano, que estaba máis orgulloso dos libros que lera que dos que escribira. Ti plasmas nas túas páxinas o que che gusta. Por iso busquei citas para introducir ao lector en cada capítulo. E paréceme moi bonito que os lectores descubran as súas propias referencias.
De entrada, xa sabemos quen son o morto e o asasino. Como fixo para manter a tensión no resto da novela?
Non foi planificado, foi escrita en varios momentos da miña vida e ocupou varios anos. Aproveite a maior parte nunha excedencia, cada un deses momentos vitais foi incorporándose a distintos escenarios. Quería presentar á víctima e ao asasino no primeiro capítulo, co reto de manter a tensión narrativa e descolocar ao lector. Porque o último capítulo desvela toda a novela, é un libro cun final. Tiven épocas nas que escribín máis e outras menos, porque o xornalismo consume bastantes enerxías e tempo. O libro foi escrito en momentos desiguais desde finais de 2016 ata setembro de 2019. Intentei presentalo a distintos certames literarios sen éxito. Decidín envialo a editoriais, coa sorte de que Galaxia apostou por publicalo.
“O mellor da miña profesión é empezar cada día de cero”
Morte no espello tamén realiza un tratamento con ironía dos altos cargos mediáticos, máis pendentes de dar charlas que de atender á súa función social.
Na novela non aparece ningunha persoa identificable ao 100%, pero si rasgos de xente que coñezo. Non escribo sobre eles co ánimo de criticar por criticar, senón co obxectivo de abordar o contexto de profesións que dificultan o traballo dos demais. Falo de traballar co inimigo en casa.
E amosa moi ben os soños de todo xornalista. Desde deixalo todo ata escribir unha novela, ou planear unhas oposicións. Pero o xornalismo engancha, por que engancha tanto?
O 99% dos xornalistas que continúan en activo (salvando os casos de ERE, despidos ou os que viviron circunstancias persoais que lles impediron continuar)... ese 99% dos xornalistas móvense por vocación. Ti escolles estudar unha carreira e decides traballar neste oficio, na gran maioría dos casos por un compromiso persoal e social. Sabemos que seguir adiante non sempre resulta doado. Hai días nos que tes gañas de pechar a porta ao saír. Pero o bo do xornalismo é que todo caduca cada día. O mellor do xornalismo é que cada día hai que empezar de cero. Cada día hai que fracasar de novo, e acabas fracasando mellor.
A novela resúmese na cita de Bertolt Brecht que aparece nun dos episodios. “O que non sabe é un imbécil. O que sabe e cala é un criminal”. Aplicable ao nazismo e tamén aos delitos de hoxe en día.
A ignorancia pode ser unha escusa en ocasións. Pero si sabes o que acontece ao teu redor e non intervés nun problema familiar ou de amigos, se non te implicas es responsable das cousas malas que suceden. Reivindico o humanismo que escasea nestes tempos.
