Un lugar de tan só sete kilómetros cadrados como é A Illa posúe unha enorme riqueza toponímica. Non é un feito alleo a outros puntos de Galicia, onde cada pedra, cada souto ou cada pequena elevación teñen un nome específico para designalos, pero na Arousa é aínda máis concentrado polo minifundismo existente e porque os cons son un elemento moi significativo para a navegación. Toda esa riqueza de microtopónimos corre o risco de acabar desaparecendo por falta de uso nas novas xeracións.
Ese foi un dos motivos que levou ao IES da Illa a pór en marcha unha actividade de recollida de toponimia, en colaboración co proxecto Galicia Nomeada, que se está a desenvolver con alumnos de terceiro e cuarto da ESO para evitar que se perdan todos esos nomes.
A actividade incluíu unha charla informativa a cargo de Vicente Feijoo, coordinador do Proxecto Galicia Nomeada, pero tamén inclúe a realización de roteiros pola Arousa co alumnado para explicar o significado dos nomes que reciben estos lugares. Para iso, o Equipo de Normalización Lingüística do IES e o departamento de Lingua Galega válense dunha profesora da Arousa, boa coñecedora de todo o entorno que, onte pola mañá, levou á primeira remesa de rapaces a coñecer o seu propio pobo.
A gran maioría sorprendeuse de nomes, sobre todo de cons, que descoñecía por completo. Fe Souto, unha das mestras responsables desta iniciativa, recoñecía onte que a toponímia, tanto na Arousa como na maior parte de Galicia “é memoria das persoas maiores que non se está transmitindo ás novas xeracións e que corre un serio risco de perderse”. Ir descubrindo nomes como Con Retelleado, Con do Moucho, Suaviña, Viña Tinta, Abilleira e demais non só sorprendeu aos alumnos, se non que tamén os levou a preguntar polas súas orixes.
Todos os topónimos súbense á aplicación de Galicia Nomeada, referenciándose e xeolocalizándose e os rapaces continuarán o traballo falando cos seus maiores. Durante todo este traballo, todo o referente á toponimia da Arousa dou nomesde orixes moi variados, pero si é certo que destacan familias vencelladas aos cons, a elementos relacionados á viña ou a paxaros.
Roteiro
O roteiro que fan os rapaces arranca moi preto do instituto, na zona da Abilleira, nun pozo de auga que era utilizado antigamente e que hoxe se atopa recuperado. Desde ese punto vaise a Pedracerrada, un dos barrios máis antigos da Arousa e que, a finais do século XVIII xa contaba con 135 veciños. O seguinte punto onde para o roteiro é o Portiño, unha pequena praia, convertida hoxe en paseo marítimo, onde amarraban as dornas e que estivo moi vencellada á conserva, xa que alí se conserva aínda unha cheminea.
O Regueiro é a principal praza da Arousa, terreo gañado ao mar a base de recheos e punto de encontro para eses rapaces que participan nos roteiros. Daí a seguinte parada foi o Con do Moucho, rúa cunha parte peonil e que no seu nome loce a palabra “con” que na Arousa se utiliza para designar unha pedra de considerables dimensións. De feito, é unha verba ou sufixo que aparece con demasiada frecuencia en nomes esparexidos por todo o municipio, sobre todo, nas proximidades do mar.
A Igrexa e A Torre son os dous últimos puntos de parada. Este último barrio é o asentamento máis antigo da Arousa e ten a súa orixe, probablemente, na ubicación dunha torre de vixiancia de incursións por mar, ao estilo das que existen en Catoira.
