As revoltas de Maio de 1968 en París foron, ao seu xeito, unha triste fábula sobre a incompetencia e ineficacia de dous espazos intimamente relacionados co coñecemento e a cultura: a universidade e a sala de cinema. Medio século despois de que os alporizados estudantes franceses decidisen pórlle data de caducidade aos problemas xurdidos de aulas superpoboadas, da arrogante indolencia dun profesorado ancorado na abulia e das súas tan longas como aborrecidas disertacións, reábrese o debate sobre a obstinada inutilidade desas dúas institucións.
Sabemos, porque así nolo dixo Francisco de Goya y Lucientes, que o soño da razón produce monstros. Mais tamén heroes. Na maior parte dos casos depende do momento histórico en que decidamos botar a cabezada. Tres meses antes dos famosos disturbios estudantís, o 9 de febreiro de 1968, a sociedade francesa asistía, sen sabelo, ao ensaio xeral do que ía desembocar nun dos acontecementos máis significativos do século XX. O fundador e director da Cinémathèque française, Henri Langlois (1914, Esmirna, Turquía-1977, París, Franza), era destituído do seu cargo polo ministro de cultura do goberno de Charles de Gaulle, o escritor André Malraux. Ao berro de "Ninguén toca a Langlois!", o novo heroe, mentor de cineastas da importancia de Godard, Resnais, Rivette ou Truffaut, a intelectualidade de dentro e fóra do país púñase en pé de guerra, advertindo das consecuencias que tería calquera ataque contra o home a quen todos eles debían a súa paixón polo cinema e mesmo, no caso de moitos directores, a súa vocación. A sétima arte non se tocaba. O 22 de abril de 1968 Langlois era restituído no seu posto, mais xa ninguén sería quen de evitar o colapso dun sistema de valores que estoupaba en anacos. Centros universitarios, fábricas e salas de cinema afrontaban os seus peores momentos.
Mentres polas rúas de París Daniel Cohn-Bendit se ocupaba de manifestarse á fronte dos irados estudantes, no Bairro Latino da mesma cidade, Jean-Luc Godard (1930, París, Francia), a besta negra de todos os pusilánimes, ultimaba os preparativos para a radical transformación da linguaxe cinematográfica. En palabras do grande crítico Serge Daney, a sospeita do director de que "a sala de cinema resultaba ser, en todos os sentidos da palabra, un mal lugar, un recinto ao mesmo tempo inmoral e inadecuado. Un local onde campa o histerismo ramplón, a inmunda masaxe para o ollar, o voyeurismo e a prestidixitación" se confirmaba. Para el o patio de butacas tiña que deixar de ser ese lugar onde o cinéfilo se deita co plano e transformarse nun territorio desde o que deliberar sobre a natureza do filme.
A súa particular reforma -e posterior destrución- do habitáculo escuro comezaba meses antes das revoltas, coa elaboración en 1967 dunha pequena xoia: o trailer para o filme Mouchette de Robert Bresson. Nel, o cineasta franco-suizo optaba por romper todas as convencións propias deste minúsculo tipo de narrativa fílmica, a medio camiño entre a curtametraxe e o anuncio televisivo. Máis que unha mera sinopse da obra de Bresson, a súa proposta tentaba mostrar o que sucede cando a palabra escrita obstaculiza o relato das imaxes facendo que perdan o seu rumbo, ou cando simplemente escoitamos o eco sincopado dun nome de muller. Escribe: " Mouchette é unha masa de cores branco e negro recitados por George Bernanos e Robert Bresson acerca da violación dunha moza. Un filme que é cristián e sádico" para, acto seguido, facer que todo o visto e ouvido se disolva na máis absoluta escuridade.
O aniversario da insurrección en París, hai agora cincuenta anos, pode ser unha magnífica ocasión para que reflexionemos sobre o que está a suceder nestas calendas. Fronte ao mercantilismo rampante das universidades, debemos valorar a inutilidade obcecada do cinema.
Os cinéfilos
- Os cinéfilos son unha seita. Cren ter sempre algo que dicir sobre o ollar verdadeiro. Son, dirían os salteadores de series online, ratos de cinemateca. Viven os filmes con arrebato, a vida con moderación. Forman parte doutra versión do mundo, da humanidade. Non é que queiran escapar da realidade, pois o mundo, tal e como está concibido, lles resulta maravilloso. Gostan de habitalo até as últimas consecuencias, mais sen desexar formar parte del. Non aceptan con facilidade os iconos pouco atractivos doutras latitudes. Os cinéfilos pasaron de ser mediadores que crían ter algo en que mediar a directores ou, o que é peor, a críticos de revistas especializadas. Abel Gance dicía que o cinema ten dúas portas, unha que todo o mundo usa e outra escondida (para os amantes). Godard descubriu que había outras de cristal que daban a estancias onde todo era branco e que non se podía buscar o negro polo mero feito de crer que a arte cinematográfica é desa cor. Para a xove xeración de autores da Nouvelle Vague a sétima arte ocupaba o lugar da escola e mesmo da familia. Vivían como zombies nun tempo que comezaba para eles ás seis da tarde na Cinémathèque e remataba ás doce co último metro. A partir de maio do 68, o cinéfilo Jean-Luc Godard decide metamorfosearse en marxinado. Porque ama o celuloide
