Hai xa uns meses, nesta mesma tribuna, publiquei un artigo no que afirmaba que as series televisivas, grazas sobre todo ao apoxeo das plataformas audiovisuais baixo demanda, acadaran un auxe nunca experimentado desde a aparición da televisión. Naquel artigo, apuntaba dous elementos cardinais como fundamento deste éxito: a calidade dos seus guións -a continuidade de Mad Men non estivo confirmada ata que os produtores aceptaron os 20 millóns de dólares que o guionista Matthew Weiner reclamou por renovar o seu contrato- e a proliferación de actores de prestixio que non dubidan en facer unha paréntese no seu traballo en Hollywood para encarnar personaxes historicamente desdeñados polo seu efecto encadrador. En definitiva, texto e reparto. Pero que sucede coa posta en forma? É dicir, coa linguaxe audiovisual? Acaso este tipo de produtos despreza a linguaxe ata o punto de convertela nun simple envoltorio?
Despois de ver e observar algunhas das series máis afamadas do último ano, con independencia da trama, a produtora ou a autoría, un empeza a advertir excesiva homoxeneidade nos parámetros visuais que acompañan a historia. Semella como se a forma perdera definitivamente a súa batalla fronte ao contido. Resulta obvio que os responsables últimos destas producións son conscientes de que os espectadores -moitas veces afeitos a ollar os capítulos en dispositivos de tamaño reducido- declinan unha mirada "formalista", e que, ademais, a filmación dunha temporada esixe uns prazos inexorables de rodaxe que acaban por impoñer unha factura "prefabricada": cámara en man con movementos continuos e irregulares, abundancia de primeiros e medios planos, composición asimétrica, o corpo humano como núcleo da planificación visual, iluminación plana e homoxénea, etc.
Pode prolongarse por moito máis tempo esta posta en forma en cadea? Na primeira década do século pasado, en Francia, directores, escritores e actores teatrais buscaban atraer un público burgués que rexeitaba o cine por consideralo un espectáculo popular. A súa idea, coñecida como Film d'art, consistía en copar as pantallas cinematográficas de argumentos de obras clásicas interpretados por actores de teatro de moito prestixio, ao fin de revestir a nova arte dunha estampa máis erudita. Mentres, noutro lado do Atlántico, en Hollywood, os novos cineastas ofrecían historias moito máis insubstanciais, historias de persecucións, atracos e rescates, en medio dun proceso de evolución da nova linguaxe que tiñan entre mans. A proposta francesa esvaeceu en poucos anos e, na actualidade, apenas ocupa unhas breves páxinas en calquera libro da Historia do Cine. En cambio, a experimentación coas posibilidades que ofrecía o novo medio que levaron a cabo os norteamericanos acabaría por proporcionar a semente da linguaxe clásica, o código narrativo hexemónico na cinematografía universal ata os nosos días.
Evidentemente, nas artes non existe unha separación categórica entre forma e contido; cada artista debe buscar o mellor modo de expresar unha idea, pero o que si é certo é que a Arte evoluciona grazas á evolución da linguaxe, e menosprezar este feito supón ficar no estancamento. Todos nos atemorizamos coa secuencia da ducha en Psycho de Alfred Hitchcock, unhas imaxes que forman parte da memoria colectiva fílmica mundial, pero non tanto polo que conta, -a fin de contas é un asasinato- senón por como o conta: a montaxe, os tempos de narracións, a composición, o desenfoque, a iluminación, a música, etc. De aí que, do mesmo modo que as series deron, por fin, un salto cualitativo considerable nas súas narracións, agardamos que en breve experimenten o mesmo avance na posta en forma desas narracións.
Jean-Luc Godard, le redoutable
- Aínda que nas nosas carteleiras pasou case desapercibida, o certo é que Michel Hazanavicius -realizador responsable da aclamada The Artist (2011)- estreou fhi dúas semanas unha interesante longametraxe que procura profundar na mente dun dos cineastas máis polémicos, complexos e fascinantes da historia; Jean-Luc Godard. Le redoutable - Mal xenio en galegol- narra a relación da actriz Anne Wiazemsky, falecida o pasado 5 de outubro, co director franco-suízo, a partir da rodaxe de La chinoise (1967), película na que se coñeceron. O film supón un breve achegamento á idea cinematográfica de Godard, un dos grandes expoñentes dun modernismo baseado na experimentación formal da linguaxe cinematográfica, sempre baixo unha concepción rupturista. Na súa monumental Histoire(s) dun cinéma (1988-1997), concibida durante dez largos anos, asistimos a unha reflexión sobre os poderes e evolución do cinematógrafo, a un ensaio multiforme onde a crítica mestúrase coa autobiografía, a unha persoal enciclopedia das artes do século XX. Entrar no mundo Godard é como viaxar pola periferia das historias, nese espazo onde a forma engade un significado extra á narración e faise visible grazas á exhibición dos recursos que constrúen a posta en escena.
