Estado de graza

Para os que contra finais dos anos 60 do século XX iniciabamos a nosa pubertade e viviamos as primeiras rebeldías, causaba pavor todo canto se oía en relación ao que se denominaba Reformatorio de Palavea, sito na entrada da Coruña, e ao que ían parar os menores de idade que cometían algún acto punible. Aqueles reformatorios máis que espazos para a recuperación da persoa como suxeito social libre e responsable, acababan por ofrecer un máster en marxinación e condutas disruptivas, pois tal era o clima de opresión, represión e castigo que neles se vivía. Están por escribir as historias de todos estes centros, aínda que pouco a pouco vaian saíndo traballos coma Los internados del miedo (2016), de Montse Armengou ou Ricard Belis, un libro que repasa unha das épocas máis tenebrosas da historia da educación e da historia da exclusión social en España, e que subliña a dimensión represora e correctora con que unha parte importante da nosa sociedade entende, aínda hoxe mesmo, que debe operar a escola. Como exemplo Reprimir o liberar (1983), o magnífico estudo sociolóxico de Carlos Lerena

Con ese leitmotiv, represión ou liberación, opera este novo espectáculo de Teatro do Noroeste, que recrea un dos episodios máis negros desa historia negra de España, e que dá conta dunha pauta de conduta moi estendida entre certos sectores da poboación ancorados en vellas tradicións católicas e vellas caretas burguesas, desde Ferrol a Barcelona, desde Palos de la Frontera a Xirona. As fillas descarreiradas, as malas fillas, as que quedaban preñadas sen solución de casamento adecuado á estirpe da casa, nos tempos en que non se collía un avión para visitar Londres, acababan internadas en centros especiais onde, sometidas a terribles penurias e castigos para purgar os pecados cometidos, tiñan a súa criatura, que aos poucos días era entregada a unha familia de ben que pagaba a cantidade estipulada. Os nenos e nenas roubadas no franquismo esperan aínda unha explicación e moitas desculpas, como tantas e tantas outras cousas nesa época aciaga que os amantes da postverdade pretenden presentar coma un remanso de paz, e os posmodernos prefiren ignorar pois en nada acae ao seu poderoso ego ferido.

Estado de graza recrea unha historia real, a dunha rapaza que foxe do internado de relixiosas en que a reclúe súa nai, para que non lle quiten o fillo que lle acaba de nacer. Anos despois volve á casa materna pois sabe que un cancro terminal vai acabar coa súa vida nun suspiro, e debe procurar un lugar para a súa filla, que padece unha grave diversidade funcional. Entón é cando o drama humano choca co drama relixioso, pois un fogar católico, fortemente asentado nos principios do réxime e no rosario diario, e cunha gloriosa Dolorosa na sala de estar, non pode acoller unha filla pecadora, que ademais proclama o seu dereito a ser muller e nai solteira, a ser libre. Así era, e así é, o franquismo, unha maneira de pensar e de ser moi asentada en todos os territorios do que hoxe é España, onde os vellos tradicionalismos sempre apoiaron sen reparos as revoltas contra as dúas Repúblicas que foron. Lembremos o papel que terá o semanario Cu-Cut!, próximo á Lliga Regionalista, na condena e morte de Francisco Ferrer Guardia, o pedagogo anarquista creador da Escola Moderna, que formulaba principios de emancipación que causaban pavor na burguesía e na igrexa catalá e catalanista. Foi fusilado en 1909.

España ten un problema con ese pasado máis negro que se quere tapar por todos os medios, e este espectáculo de Teatro do Noroeste, ben concibido, ben realizado, e ben actuado, non deixa de ser unha mostra máis do que queda por facer para podérmonos recoñecer sen vergoña na nosa historia. Por certo, magnífico o traballo de Imma António, na encarnación dun personaxe que mostra como o tránsito da represión la liberación sempre é posible. Parabéns polo espectáculo e grazas por nos facer lembrar, por ingratas que sexan as lembranzas.

A memoria histórica

• Esta é, ata onde nós sabemos, a cuarta achega do autor ao que na súa obra se pode denominar "ciclo da memoria histórica", e no que poderiamos situar textos que tamén foron espectáculos, como Imperial: Café Cantante (2006), Glass City (Cidade de Cristal) (2009), ou Palabras malditas (2015). Catro textos que recrean outros tantos episodios marcados pola negrume e pola barbarie. No primeiro dos citados, a acción transcorre nun daqueles cafés de música e variedades tan comúns a principios do século XX nas vilas mariñeiras de Galicia, en especial nas que mantiñan liñas de comercio marítimo, coma Ferrol, A Coruña, ou Vigo. Historias dun teatro musical moi popular e moi estendido onda nós, e aínda por escribir. Neste ano en que compañía Teatro do Noroeste cumpre trinta anos de actividade ininterrompida, non cabe pensar en mellor celebración que este traballo escénico no que se dá conta das terribles consecuencias dunha longa noite de pedra, mesta e escura, que en tantos ámbitos do cotiá aínda continúa, en especial no eido das liberdades das mulleres e das nais das mulleres, pois infelizmente moitas veces son elas mesmas, as nais, as que manteñen activa a chama da represión que elas mesmas padeceron e aprenderon, unha estrataxema perversa que converte a vítima en verdugo. O caso de Dona Dolores, personaxe central do espectáculo e moi ben encarnado por Luma Gómez, é un bo exemplo desa forma sutil de dominación subrogada. Tal é o valor e o poder do vello patriarcado bíblico e milenario. Facer pois memoria, para coñecela e denunciala: velaí o poder dun teatro comprometido co presente, cada día máis urxente.