Non son tempos, estes que vivimos, de neuróticos; o noso, agora, é a perturbación. Acaso non é unha tolemia botar cinco horas diarias observando fotos no Instagram, preferir bicar uns labios siliconados a uns naturais ou atopar, despois dunha operación, a outro diante do espello? Xa non é que desexemos ser outro; agora cremos ser outro. Aquela forma de satisfacer os nosos desexos e evitar a angustia a través da represión, a proxección, a negación e a intelectualización xa son parte do pasado. Hoxe, o noso é abrazar a irrealidade e isto, máis que un trazo neurótico, achégase, mellor, ao psicótico.
Hai forzas na sociedade que crean un clima moral e ideolóxico que modulan a nosa conduta normal. Pero a normalidade só é unha construción; hai unha gran diferenza entre a verdade, aínda que sexa unha expresión simbólica, e o que resulta crible á luz do discurso da realidade compartida. O normal non está limpo de enfermidade; de feito a normalidade está alimentada por auténticos psicópatas. Que son senón psicópatas os que conducen a miles de persoas a morrer no océano ou a vivir guerras interminábeis? Os responsables de que nos alimentemos con produtos tóxicos, teñen unha relación normal cos seus sentimentos? E os que constrúen o seu éxito persoal e económico roubando os aforros dos seus veciños, que clase de normalidade rexe as súas vidas? Pero sabemos que estas persoas modulan os nosos valores. Os psicópatas da época de Freud crearon suxeitos hipersensííbeis, os neuróticos. Os psicópatas de hoxe crian alienados, xente que odia o seu corpo, que queren vivir na irrealidade de ser outra persoa ou que cren nos produtos milagre. Non resulta fácil imaxinar relacións sas coas emocións e os sentimentos nesta nova forma de ser persoas, pero esta é unha parte da normalidade.
A sociedade de Freud estaba baseada no respecto estrito á autoridade, unha condición que xestou superegos moi disciplinados, inflexíbeis sexualmente, reprimidos e cheos de culpa. Hoxe a autoridade está cuestionada e a conduta sexual, en lugar de estar reprimida, é frívola e, en lugar de represión, xera insatisfacción. Da culpa, igual que da rosa de Eco, non queda nin o recendo. O superego enfermo está substituído por outro non menos patolóxico: unha conciencia moral sen límites, que exterioriza todos as súas pulsións e incapacitada para á intimidade das relacións. Podemos ver retransmitida pola tele a unha parella na intimidade do seus orgasmos ou ler: "suicidouse e tiña 3000 amigos no facebook." Qué clase de discurso acabou co significado da palabra "amigo" e a súa elevada experiencia?
Na nosa contorna hai auténtica tolemia normalizada. Non é casual, se pensamos que o normal dentro da psicoloxía e a psiquiatría se constrúe baixo criterios estatísticos e normativos. O normal coincide co comportamento da media, a conduta da maioría define o axeitado. Que disparate, non? No noso país o programa de televisión mais visto é "Gran irmán Vip". Esta é a nosa media, que define unha parte da normalidade. Paradoxicamente, aceptamos que unha persoa esta mentalmente enferma cuando perdeu o contacto coa realidade. Mais, cal é a realidade?
Dicía Freud que ningunha sociedade está libre de patoloxía porque o ben da persoa non coincide co benestar. No sufrimento hai unha satisfacción paradoxal, polo que o designio de ser felices é irrealizábel. É innegábel que hai sociedades máis enfermas que outras. Aínda que a total harmonía non parece posíbel, hai unha parte deste malestar que é abordábel. Existen formas de articular vínculos non baseadas na destrución e na violencia. Isto non é novo, xa estamos avisados; Lacan dicía que hai que estar advertidos. Benjamin, Rosenzweig e Kafka, entre outros, viron os avisadores do lume, anticiparon os grandes desastres do século XX pero tamén a alienación que sementarìa o neoliberalismo. Hai persoas que saben ler o seu tempo, as veces alzan a súa voz, pero é que adicar cinco horas diarias ao móbil deixa pouco tempo para o relevante.
