En agosto de 1941, apareceu en Montevideo La agonía de Francia, un ensaio do escritor e periodista sevillano Chaves Nogales. Fora escrito en Londres despois de fuxir de París, porque Chaves Nogales figuraba nas listas da Gestapo, case con seguridade por ter cualificado a Goebels de personaxe "ridículo" e "impresentable". Nese libro aparece unha radiografía implacable da sociedade francesa: no país das Luces e dos grandes intelectuais revolucionarios, os alemáns entraron sen atopar a penas resistencia. A actitude antidemocrática dos mandos do exército francés, o feroz egoísmo dos cidadáns, o conformismo suicida contribuíron a que, despois dun simulacro de loita, os boches paseasen por París, entre a indiferenza duna poboación irresponsable, que entregaba a capital aos "gardas da porra" teutóns.
Se a prosa notarial de Chaves Nogales ataca con acritude unha sociedade que pretendía facer a guerra "sentada nunha cómoda butaca", Irène Némirovsky pon de manifesto en Suite francesa o derrube moral da sociedade gala e a colaboración das súas autoridades coas xermánicas. Suite francesa é unha novela conmovedora, escrita en plena catástrofe, que cunha mestura de realismo e sutileza proustiana conta a fuxida desordenada de París dunha multitude que se comporta de xeito escandalosamente egoísta, e a vida nunha pequena poboación , onde se dan complicidades entre ocupantes e nativos. Nela o alcalde Montmort, un vizconde casado cun carcamal viperino, denuncia na Kommandatur a un veciño que matou un soldado alemán. Némirovski, a intelixente e recoñecida novelista ucraína que vivía en Francia, foi detida polos xendarmes franceses o 13 de agosto de 1942, e asasinada catro días máis tarde en Auschwitz. Era xudía e con 39 anos xa escribira varias novelas.
A actitude crítica respecto do comportamento dunha parte da sociedade francesa daqueles anos tamén está presente en varias novelas do Premio Nobel Patrick Modiano -de familia colaboracionista- e no filme Lacombe Lucien, con guión do mesmo autor e dirixida por Louis Malle.
Este tipo de discursos chocaron co relato do xeneral De Gaulle durante a Segunda Guerra Mundial, no que procura salientar o patriotismo da maioría dos seus concidadáns ata se liberar do xugo nazi, e no que hai un claro intento de convencer á sociedade de que houbo unha resistencia na que os franceses participaron de maneira maioritaria. Sen negar o apoio estranxeiro, o discurso oficial durante moitos anos estaba baseado nun conto de fadas no que eran protagonistas a maioría dos cidadáns, agás un puñado de traidores.
Igual que houbo un intento de rebaixar a axuda das potencias estranxeiras na liberación de Francia, durante moito tempo a penas se falou de colaboracionismo e moito menos se recoñeceu o escaso número de resistentes e, dentro desa minoría, a aportación fundamental dos republicanos españois, de xudeus centroeuropeos, de comunistas do leste, de mulleres e de estudantes.
Estes días acaba de aparecer en Francia o libro Combatentes na sombra do historiador Robert Gildea sobre a Resistencia. no que aporta datos, documentos e entrevistas. Gildea demostra que houbo unha Resistencia en Francia, pero non unha Resistencia francesa. Aínda que De Gaulle quixo presentar a liberación de Francia e a expulsión dos alemáns coma un feito nacional, Gildea pon os seus diante do espello: a crúa realidade é que a conquista meteórica que conseguiron os alemáns deixou desmoralizados por igual aos dirixentes coma aos sectores máis populares da sociedade. Os franceses estaban convencidos de que o seu exército ía parar a agresión dos seus veciños; a derrota deixou un pouso amargo porque destruíu a República que encarnaba a democracia e o patriotismo desde 1870 e abriu as cancelas para que houbera un réxime autoritario disposto a facer negocios con Alemaña. Logo veu a colaboración na persecución dos xudeus e outros aspectos que o pobo considerou repulsivos. Ante esta catástrofe, a verdadeira Resistencia abrollou nas sombras, e foi sepultada despois no olvido porque De Gaulle inventou o mito dunha resistencia nacional maioritaria, iniciada a partir do chamamento de Londres do 18 de xuño de 1940 e rematada catro anos despois nos Campos Elíseos coa entrada dos carros de combate da Francia libre e da Resistencia.
Unha visión antichauvinista
- "Que fan eses españois montados neses tanques?" preguntou desgustado o xeneral De Gaulle cando os viu desfilar tras a toma de Toulouse coas forzas da Francia libre, e algo semellante debeu de pensar cando "a Nove" entrou en París. De Gaulle procurou construír un relato da Résistance baseado en tres mitos: que foi francesa, que foi unha tenaz mostra de valentía da maioría do pobo durante catro anos, e que foi un movemento homoxéneo, militar e patriótico. Robert Gildea, fellow do Worcester College da Universidade de Oxford, desmonta esa visión interesada que pretendía crear un mito identitario nacional, salvagardar o orgullo do país, areedar o prestixio dos comunistas e a posibilidade dunha guerra civil. En realidade, na resistencia participou con sorte o 2% por cento da poboación ( había un 8% por cento de persoas que adoptaban unha resistencia pasiva). Os seus protagonistas foron no só franceses, senón que foi decisiva a intervención dos republicanos españois, dos comunistas do leste, dos xudeus romenos e polacos, dos alemáns fuxidos da represión nazi e das mulleres. Mesmo houbo elementos da extrema dereita. A escoira de Europa, os comunistas do Leste que se uniron ás organización dos seus camaradas franceses, os republicanos que querían rematar co fascismo despois de perder a Guerra Civil, os sionistas de "l´Armée Juive", as mulleres, que prestaron algo máis que información, protección e comida e mesmo participaron en sabotaxes, os patriotas franceses de diferentes cores políticas formaron un arco de activistas que destacan no libro de Gildea pola súa aportación á Historia de Francia e de Europa, e polas súas testemuñas individuais.
