Nunca paraíso, nome da peza que dá título a esta escolma de textos dramáticos de Manuel Lourenzo que vén de editar Edicións Xerais de Galicia, supón unha volta ás orixes, pois a dramática grega forneceu durante anos temáticas e personaxes para textos seus, entre os que paga a pena lembrar Romería ás Covas do Demo, Traxicomedia do vento de Tebas namorado dunha forca e moi especialmente Electra. Volve Edipo, e no monólogo que este vai debullando, asombrado e contra a parede, aparece o fedor que anuncia a pestilencia nese corpo social podrecido que é causa e efecto dos males todos da condición humana. Velaí a razón de que o paraíso non poida ser, non poida chegar, nin sequera coma soño fuxidío.
Un volume dividido en catro partes, que en boa medida obedecen a escollas por veces formais e case sempre temáticas. Na primeira, Solitarios, hai un total de dezaseis pezas breves, construídas coa técnica do monólogo confesión que adoptou a dramática posmoderna pero que xa estouraba na Medea de Eurípides; dezasete dramatículas nas que apenas presentar unha confesión (Non vos necesito), unha denuncia (Non sei, Manuel), ou un conflito indeterminado que fala da apocalipse da conciencia (Pumba!), ben que en todas latexe con forza unha idea motriz, mesmo en relación coa arte do teatro (O saúdo do actor). Sorprende, e moito, A nena morta, especialmente por estar dedicado "á saúde de Sarah Kane", a brillante dramaturga británica que se suicidou aos vinte e oito anos.
Na segunda, baixo o lema "A rolda", atopamos tres pezas unidas por unha idea común: o balbordo. Tombo mariñán, onde a mariña é a de Lugo, recreada co peso cultural de Mondoñedo e de todos os poetas que alí foron, sitúa a acción na praza, tránsito de persoas que falan ao chou, sen que exista sempre relación entre o que se di e se escoita, cada quen coa súa teima. E así van O tempo das formigas ou Terror e miserias do IV Reich. Técnica cubista: fragmentos, voces, instantes, e un grao enorme de indeterminación, para mostrar tal vez a imposibilidade de lle dar sentido ao que acontece neste primeiro mundo, o dos bandullos cheos. O vello soño de Nikolai Evreinov de converter a rúa no único escenario posible.
Na terceira, como tamén na primeira, abrollan algunhas das ideas que alentaron aquel movemento que nos Estados Unidos de América se denominou "dirty realism", ou realismo sucio, coa obra de autores tan notables como Tobias Wolff ou Raymond Carver. Situacións básicas, elementais, alleas aos discursos que formulan as vellas temáticas da existencia e do acontecer. Historias mínimas, nimias en aparencia, que agochan o que pode ser drama e trauma (como acontece en Un cheiro a home ou en Noite fecha), o que carece de explicación lóxica (velaí Tres lúas), sen esquecer algunha brincadeira de tipo culturalista, como Refundición, onde abrollan vellas teimas e liortas vinculadas cos proxectos para un teatro galego que nunca foi ao gusto e opinión de cada quen.
Coa cuarta, que ten o "Azul" como lema, coma ese mar bravo que asoma desde os cantís do Seixo Branco, chegan outras catro pezas, cheas de misterio, animadas pola imposibilidade de captar, entender ou explicar o real, se é que tal cousa existe. E como mostra, aí temos Morte do sol na baía, unha vella historia de escritores e mariños, que tal vez non pasen de simples soños, como a luz que morre.
Unha manchea de textos, diversos, dispares, con desigual feitura e diferente fasquía (coa estrutura dun farrapo portugués, fractal), e sen referencia cronolóxica que fale do tempo da escrita (faltan as datas), que dan conta da vontade ou da necesidade de escribir, pois escribir non deixa de ser unha maneira de (re)construír universos e habitalos, o que tamén é unha maneira de explicar o mundo, de entendelo, mesmo de cismar vinganzas ante as reviravoltas do cotiá. A literatura como refuxio fronte ás moitas continxencias do presente. So far, so good!
A derrota, sempre
- Nunca paraíso e sempre derrota. Lourenzo pertence a unha xeración que despois de tantos e tantos anos de loita a prol dunha idea de país, dun suxeito pleno de autonomía e capital social, dunha cultura asentada en valores humanistas, comproba como ningunha das utopías formuladas pasou de ser un desexo, mesmo cando as utopías non perseguían outra cousa que abandonar aquela negra noite de pedra que aínda fai que andemos ás escuras nesta terriña, na que seguimos a dicir que chove cando a vexiga dos poderosos se torna poalla. Por iso hai en todo o volume un arrecendo inconfundible, o da derrota, que dunha ou doutra forma percorre moitas pezas, aínda que a veces se faga da ironía virtude, como en A nosa relación coa arte, interesante reflexión, un chisco á maneira do Julio Cortázar máis sarcástico, sobre os límites da creación artística e algunhas notables boutades da tendencia conceptual, que sempre acaban en custosas falcatruadas.Esa conciencia do fracaso alenta con forza na peza Camiñar polo arame cunha lata de cervexa, na conversa última entre dous artistas da música e da escena que no reconto das horas e dos días descobren o paradoxo que habitan, pois sempre ansían vivir nos arrabaldes e na periferia de todos os sistemas para negar calquera dependencia, nun deambular permanente, sen fin, elevados sobre a area, camiñando polo arame, sempre loitando por esa inmortalidade que xamais será, pois os tempos no universo son outros. Coma no mar, berce primixenio
