Na pasada cerimonia de entrega dos Óscar 2016, o cómico Chris Rock lembraba ao mundo, entre brincadeira e brincadeira, que das resolucións dos seis mil membros da Academia non había nin unha só que premiase o traballo dalgún negro. Os motivos non estaban claros nen para a súa presidenta afroamericana, que se declaraba "apesarada" pola falta de diversidade étnica dos nominados, nen para os insurrectos Spike Lee e Will Smith, que esa mesma noite decidían cear na casa.
En África ese tipo de problemas non se dan nunca, digo eu. En principio porque, salvo polo nome xeográfico, África non existe, como dicía Ryszard Kapúscinski, pero tamén porque a invisibilidade dos seus produtos artísticos, poñamos por caso os filmes, evita que se den problemas dese tipo. Mesmo cando argüímos sobre a suposta homoxeneidade cultural dese continente de máis de mil millóns de habitantes, o único que conseguimos é pór de manifesto a nosa desatención cara ás súas culturas. Nomes da importancia de Souleymane Cissé, Ousmane Sembène, Sarah Maldoror ou Dani Kouyaté fánsenos imposíbeis de pronunciar, pero tamén de entender, dado o caso de que chegásemos a poder ver algún dos seus traballos nunha sala comercial.
Certo é que non foi nesta terra onde xurdiron os precursores da sétima arte, pero si que nela se dan os casos máis insólitos de creación de soños nunca antes soñados. Son eses fillos descarreirados dos Estados Unidos de América os únicos que, á marxe de calquera compromiso cos demais, son capaces de crear unha cinematografía que cuestiona a validez da súa propria imaxe (daquela que lles pertence de xeito exclusivo).
Fóra xa dos deliñamentos colonialistas que durante moito tempo reduciron o cinema africano a unha mera cuestión temática (en clara contraposición ao europeo, moito máis centrado nos aspectos formais), hai certas marcas que, dalgún xeito, emparentan o seu modo de entender o mundo co de outros autores como João César Monteiro, Pedro Costa, Atom Egoyan, John Sayles, Jean-Pierre Dardenne, Arturo Ripstein ou Hou Hsiao-Hsien. Para o director senegalés Ousmane Sembène (1923-2007), por exemplo, a historia do século XX é a historia do cinema. Ao modo de Jean-Luc Godard en Histoire(s) du cinéma (1988-1988), el tamén cre que bastan só unhas poucas imaxes para entender todo un século. A verdadeira responsabilidade (a valentía suprema, a auténtica solidariedade alén da fraternidade) do "griot" ou "contacontos" africano, como gosta de se chamar, consiste en servir de conexión entre o pasado oprimido e o futuro liberador: A "cousa" colonizada convértese en "home" no proceso mesmo mediante o que se libera.
A conmoción que o seu filme La Noire de... (1966), galardoada co prestixioso premio Jean Vigo, produciu no público francés hai agora cincuenta anos, supuxo un revulsivo para unha industria nacente que quería mostrar ao mundo que tamén era capaz de facer cinema de autor. A historia do suicidio de Diouana, a rapariga negra que traballa como servidora dunha familia francesa branca, constitúe a resposta dun autor que se nega a repetir padróns foráneos, facendo uso de técnicas que deixan de lado o simplismo habitual do documentario en favor dunha maior profundeza simbólica.
Fronte aos que apostan polas producións comerciais de Nollywood (segunda industria do cinema máis grande do mundo, por detrás de Hollywood), polas típicas historias de cayucos, SIDA ou miseria, Sembène representa o aspecto máis innovador e interesante dun continente no que facer cinema é simple. Só é preciso fechar os ollos, deixar que cheguen os puntos de luz, contemplalos, abrir os ollos, e aí está a historia. Os seus non son soños desproporcionados e ambiciosos nos que os estereotipos ocupen o lugar das persoas. Simplemente son leais á tendencia suicida da súa propria existencia.
Un negro moi branco
- Morreu crendo ser un cantante pop, pero en realidade foi un actor que non soubo frear a tempo a súa caracterización. Tiña tan só catorce anos cando conseguiu o seu primeiro papel na serie de televisión The ABC Comedy Hour. Por aquel entón a súa personaxe chamábase Michael Jacskon, un neno negro e guedellán que bailaba de marabilla. Seis anos despois debutaba na grande pantalla co filme de Sidney Lumet, The Wiz (1978).Arribou a fama que o descontrola todo e con ela a desaparición do seu nariz primixenio, do estilo afro da súa cabeleira e da tonalidade dunha pel día a día máis esbrancuxada. Chegaron as amizades ricas, célebres: Elizabeth Taylor e Marlon Brando (ambos os dous nun manifesto declive). Naceron os desexos: "Axiña virá o día en que dedique boa parte do meu tempo a facer filmes."En 1986 o proxecto de facer de Peter Pan con Steven Spielberg veuse abaixo, truncando así a súa posibilidade de ser o primeiro negro que o encarnase. Algúns anos máis tarde, entrado xa na corentena, tentou levar ao cinema Os pesadelos de Edgar Allan Poe. E ata se atreveu coa posibilidade de dobrar un filme de animación titulado The Way of the Unicorn. Mais nada daquilo frutificou.Unha persoa que elixe vivir nun rancho chamado Neverland (unha especie de Muxía 2002: A terra do Nunca Máis) non pode esperar que manen o leite e mais o mel. Morreu crendo ser cantante, pero en realidade foi unha sempre nube branca
