Case ao mesmo tempo que Alemaña declaraba a guerra a Portugal e que na village mort pour la France de Cumières-le-Mort-Homme comezaban a cavar as foxas inaugurais da batalla máis longa da Primeira Guerra Mundial, o fotógrafo e cineasta Xosé Gil (As Neves 1870-Vigo 1937) estreaba no Teatro Principal de Pontevedra o primeiro filme galego de ficción que se coñece. Era venres, día tres de marzo de 1916.
A tarde cae pausadamente sobre o bulicioso Grande Hotel da Toxa. No xardín descansan indolentes Miss Ledyia (interpretada por Fefa Sandoval) e o seu tío millonario, Míster Katzon (Víctor Cervera Mecadillo). O vento despentea irreverentemente o cabelo da moza, que se aborrece. Ao lonxe, na beira do río, uns namorados, Márgara (Marina Fonseca) e Carlos (Antonio Blanco Porto), despídense até o día seguinte. Miss Ledyia obsérvaos con envexa e aproveita a ocasión para tirarlle un retrato ao aposto rapaz. Noutro lugar o compañeiro Ruskin (Fausto Otero) recibe o encargo de matar os soberanos de Suabia que "de riguroso incógnito llegarán al balneario de la Toja". A partir deste punto os obxectivos da protagonista centraranse en evitar que se produza o atentado, por un lado, e en axenciarse o noivo de Márgara, polo outro.
Fiel ao espírito clarividente e feiticeiro do noso pobo, do que o director era un avezado coñecedor, as andanzas desta rica americana, prototipo decadente dunha clase, a Café society ou Beautiful People, a piques de desaparecer, desvelan unha realidade ulterior moito máis interesante e bastante menos frívola. Un universo húmido e próximo que se achega a nós a través da lente en forma de presenzas. O obturador ábrese e o mundo visual permea o filme, transformando ese territorio espacial gravado nunha rede simbólica incontrolábel. Algo parecido ao que sucede cando, revisando o álbum de fotos familiares, ante nós xorde o rostro descoñecido de alguén que interroga a nosa ignoracia, manifestándose con toda a súa potencia. Así pois, cando na segunda escena de Miss Ledyia, mentres a súa protagonista se exhibe deitada tomando o sol, vemos aparecer desde o fóra de campo a figura ergueita, señorial, elegante e dinámica dunha muller cunha ola do leite sobre a cabeza (ben tapado non vaia ser o demo!), pensamos que ao mellor non todo é tan casual.
De súpeto percatámonos de que o encadre ás veces desvía a nosa atención do que realmente importa. Como se as cámaras tivesen medo de filmar o que ven. O feito de que Márgara se perda na negrura do fotograma despois de achar o interese que Miss Ledyia sente polo seu noivo Carlos concita a atención do público consciente. A previsibilidade dos acontecementos da historia do atentado e doutros apuntamentos simpáticos espallados pola metraxe cede ante a maxia destas "visións", entre as que cabe sinalar a incursión do can de palleiro na escena da chegada dos monarcas ao balneario, con capacidade para aparecer e desaparecer durante uns segundos nas escaleiras. Ou, para min, a máis epatante dese neno que loita con desesperación para que non lle arrebaten a bicicleta coa que pretenden avisar á raíña do intento de asasinato.
O cinema de hoxe en día parece incapaz de nos situar na vida real. Non pode mostrarnos o lugar que ocupamos, nin sequera sabe ao que pertencemos. Neste sentido Miss Ledyia é un filme bastante máis perverso do que a primeira vista poida parecer. Non só ten a capacidade de se rir das folletinescas coitas das súas personaxes principais, facendo que corran dun lado a outro para salvar o mundo, senón que, grazas a Xosé Gil e ao seu manexo das realidades superpostas, consegue mostrar a Galiza auténtica, a do segundo plano, aquela poboada por cans, nenos e mulleres. Unha terra onde os figurantes se chaman Afonso Daniel Rodríguez Castelao. Pouca cousa para os que non queiran meditar en absoluto.
A síndrome do vinagre
- Durante un simposio celebrado a finais do verán de 1980 no Festival de Cinema de Venecia, Martin Scorsese anunciaba a definitiva destrución dunha parte da herdanza cinematográfica mundial se non se tomaban medidas urxentes que freasen a denominada "síndrome do vinagre" (a degradación paulatina dos filmes de acetato). Naquel entón pouca xente era consciente do que estaba a pasar coas copias dalgún dos mellores filmes da historia. Entre eles o do proprio Scorsese, Taxi Driver (1976), que cinco anos despois comezaba a encollerse e rizarse.En 1990 nove artistas deciden tomar cartas no asunto e forman a Film Foundation. Clint Eastwood, Robert Altman, Francis F. Coppola ou Steven Spielberg, entre outros, tentan pór en práctica unha fórmula que prolongue a lonxevidade do filme unha vez restaurado. Dúas son as manobras: o emprego de filtros moleculares que retrasen o proceso e a construción de adegas climatizadas onde se poidan conservar en niveis mellores de temperatura e humidade.Desatender a historia da propria imaxe é un conto moral demoledor: algo vai mal se deixamos que a arte de ver sexa efémera e neglixíbel. Con Miss Ledyia, un pregúntase cal foi o pecado imperdoábel deste filme para deixalo ceír na desgraza da súa descomposición. Acaso foi esa falta de interese por todo o que é noso, pola nosa cultura? Se un se atén ao que sabe sobre a mentalidade dos galegos, a resposta é si.
