Alá polo ano 982 un monxe, de nome Odoyno, deixou escrito un testamento que agocha realmente un relato, escrito en primeira persoa, dunha serie de acontecementos transcendentais para coñecer con máis detalle e profundidade un período escuro da nosa historia: a era de Rosendo (878-985), aínda que a historia do documento comeza en 868, cando o avó de Odoyno recibe como regalo do seu primo, o conquistador Odoario, a propiedade de Santa Comba. Un período que cómpre coñecer na medida en que é na volta deses anos, posteriores ao reinado de Afonso II (791-842), cando goberna o reino unha dinastía de orixe galega, a dos Ramírez (Ramiro I, Ordoño I e Afonso III), que son protagonistas do relato de Odoyno, seguida pola dos Ordóñez, fundada por Ordoño II, pai de tres reis: Sancho I, Afonso IV e Ramiro II, que serán protagonistas directos desta primeira novela galega, como a define Antonio Rodríguez Baixeras no libro A historia de Odoyno (Toxosoutos, 2015), un libro co que vai gozar "todo aquel que ame a historia medieval de Galicia", como moi acertadamente sinalou X.L. Méndez Ferrín non hai moito.
Efectivamente, Antonio Rodríguez Baixeras, descúbrenos, a través dunha análise historiográfica da novela - testamento publicada por primeira vez por Antonio López Ferreiro na súa monumental Historia da Santa Igrexa de Santiago de Compostela (1898), as chaves da construción do reino de Galiza a través dun eixe Mondoñedo - Celanova - Porto - Coimbra, con extensións cara ao oeste (Iria e Caaveiro) e cara ao leste (O Berzo), no que foi protagonista unha oligarquía galega na que figuran tres nomes fundamentais: Hermenexildo Gutiérrez, Gutier Menéndez e Rudesindo (San Rosendo). Non obstante, quizais o máis importante deste relato non sexa tanto o feito de contar unha historia como que sabemos que esta é unha historia real e vivida en primeira persoa ou moi directamente por Odoyno; quere dicir, precisamente a forma de testamento que Odoyno lle deu ao seu relato fixo que este non fose alterado nin manipulado como consecuencia de intereses posteriores, como sabemos que ocorreu en centos de documentos manipulados polo bispo de Oviedo Pelagio. Daquela, o que nos conta esta historia é unha fonte de primeira man para coñecer a estrutura da propiedade da terra;de feito, tal vén ser o eixe que vertebra o relato de Odoyno arredor da propiedade de Santa Comba de Bande.
Grazas, pois, ao estudo de Baixeras coñecemos o comportamento predatorio da clase dominante que, por outra parte, actuou de acordo cunha estratexia nacional galega, reflectida nas alianzas, nos conflitos sucesorios, nos intereses defendidos nos concellos de Lugo e León?; a batalla de Aguionchas, da que temos noticia só a través deste texto, que enfrontou a dous importantes xefes nobiliares de aquén e alén Miño; o papel relevante das mulleres da oligarquía; a organización do territorio e a emerxencia das vilas, en tanto que estruturas de poboación que determinan o desenvolvemento do mundo rural ao longo dos séculos posteriores; a organización das comunas eclesiásticas rurais, os mosteiros de irmáns e irmás, tan diferentes dos que imporía a norma benedictina...
Estamos, entón, ante un excelente traballo que, como os de López Teixeira, nos achega a un momento da nosa historia do que aínda seguimos a depender demasiado da visión historiográfica castelanista.
RODRÍGUEZ BAIXERAS, A., A historia de Odoyno, Ed. Toxosoutos, Noia, 2015, PVP. 16 ?
