O pracer de gozar da lectura

Laura Blanco Casás

O pasado ano 2014 foi o trinta aniversario da publicación da novela que a crítica considerou o primeiro texto policíaco en galego, Crime en Compostela, que rubricou Carlos G. Reigosa.

Foi esta unha boa ocasión que o Consello da Cultura Galega aproveitou para celebrar unha xornada de análise e reflexión sobre o xénero negro, un modelo de creación que co paso do tempo gaña paulatinamente máis adeptos e que, como dende a propia institución defenden, devén entre imprecisos lindes e cun "éxito rotundo como produto de consumo cultural".

Nesa xornada da que falamos participaron autores como o mesmo Reigosa, Bieito Iglesias, Miguel Anxo Fernández, Domingo Villar e Diego Ameixeiras, entre outros; este último, dunha xeración máis nova, autor da novela que temos entre mans, Conduce rápido, unha das últimas apostas da editora viguesa Xerais na súa colección "Narrativa".

Diego Ameixeiras (Laussane, Suíza, 1976), a pesar da súa curta idade, é un xornalista, escritor e guionista que aporta, dende hai xa dez anos, moi interesantes, numerosos e galardoados títulos -todos publicados pola editora da cidade olívica-, ao panorama literario galego actual do xénero negro, como poden ser, entre outros, Dime algo sucio -Premio Especial de Dirección da Semana Negra de Xixón-, Historias de Oregón -Premio de Novela por Entregas de La Voz de Galicia-, Matarte lentamente e Conduce rápido.

Érika e seu irmán Samuel tentan sobrevivir na xungla de asfalto -ou mellor nos labirintos de pedra das ruelas compostelanas, onde teñen lugar os feitos-, na procura dun novo horizonte para as súas miserables vidas. Son simples perdedores que buscan oportunidades para saír da precariedade na que viven constantemente. Uns fardos de cocaína poderían mudar a súa situación para sempre, e a loita pola supervivencia esvaeceríase. Pero os asuntos do narcotráfico nunca traen nada bo. Érika e Samuel acaban precisando a axuda de Ventura, todo un experto en tramas de branqueo de cartos. Este negocio ilegal propicia o rápido desenvolvemento da trama, que non dá tregua ao lector e fai que non despegue a cabeza do libro ata a última páxina.

En Conduce rápido nárrase o acontecido entre un luns e un venres. Son situacións concretas que teñen lugar nunha hora precisa e que son descritas de modo moi sintético, un marcado estilo que ben se pode relacionar cun discurso fotográfico ou cinematográfico. Trátase dun estilo moi limpo e depurado, que vai ao esencial, empregando a palabra xusta. O autor conversou entre outras cousas sobre isto nunha entrevista de Montse Dopico para FARO DA CULTURA, na que afirma que o estilo "é sempre unha posición ética fronte aos personaxes". O narrador nunca os xulga, falan por si mesmos. E desta maneira, cun narrador que non pretende explicar todo o que ocorre, "nada distrae da esencia da trama e da psicoloxía dos personaxes".

Instalado no xénero negro, Ameixeiras manexa os tópicos do mesmo como a el lle parece, con claras referencias á novela negra norteamericana de comezos do século XX e á literatura pulp, como confesou nalgunha ocasión. Non se abstrae do realismo, pois o xénero debe retratar a sociedade do seu tempo. Desta vez, sen intencións moralizantes, amosa aos seus lectores os lugares máis escuros de Compostela, visibilizando a personaxes marxinais que a sociedade se encarga de condenar e que el converte en protagonistas, nunha historia de supervivencia que tamén remata sendo de amor.

AMEIXEIRAS, Diego, Conduce rápido, Ed. Xerais, Vigo, 2014, PVP. 16, 65 euros

Paixón politica. Desde o furor lírico

Román Raña

Xosé María Álvarez Cáccamo acaba de publicar un libro, máis que necesario, imprescindíbel. Trátase de A voz quebrada e podemos apreciar nel a súa paixón política.

É claro que o termo política está empregado aquí no senso etimolóxico: todo o relativo á polis, ao cidadán, á cidadanía. O poeta non pode ser impermeábel ao que acontece na cidade e, moito menos, indiferente aos feitos que polúen moralmente a sociedade en que vive. Sobretodo se eses tráxicos avatares fracturaron a harmonía do mundo e inocularon unha importante e poderosa dose de inxustiza á memoria de cada un de nós. Sen dúbida pasou iso cando o seu avó, Darío Álvarez Limeses, foi asasinado no Tui turbulento de 1936 a mans do fascio triunfante.

Durante a chamada Transición do réxime franquista á monarquía parlamentaria, instalouse unha compacta capa de silencio que tratou de ocultar, enmascarar e esquecer un feito evidente: as vítimas da represión totalitaria seguían sen poder desfrutar de nengún tipo de reparación. Aínda máis, no día de hoxe existen cadáveres sepultados nos beirais das estradas que non foron exhumados, recoñecidos e permanecen, sen identidade, no sombrío lamazal do esquecemento. Os textos de Pepe Cáccamo tratan, precisamente, de reparar esta ignominia. Primeiro, lembrando, na medida do posíbel, aqueles verdadeiros mártires da legalidade republicana; despois, de todos aqueles mortos pola ira da inxustiza. Por iso nas súas páxinas desfilan Xosé Humberto Baena, Alexandre Bóveda, os Irmandiños de Sobredo e tantos outros lumes da liberdade extirpada que pasan do anonimato ao recoñecemento grazas á pluma do escritor vigués.

Asistimos, pois, a textos exaltados, carregados de furor lírico onde se denuncian o oprobio da submisión e a moralidade insalubre dos gobernantes. Acúsase, con nomes e apelidos, aos xustificadores da máquina infernal que foi o estado homicida. Rescátanse fantasmas que, grazas ao verbo solidario, se fan carne e viven entre nós, no noso corazón, como persoas vivas. Recupéranse os soñadores que desprezaron o odio e o terror, os que instauraron a esperanza irrealizábel da concordia, os que perderon todo, os que foron exterminados con frenesí implacábel. Toda democracia, sen eles, é ilusoria. Tan só o tributo do seu vivir, o martirio dos seus días, lle dan unha existencia concreta. O seu sacrificio nunca será estéril, como o amor que empapa o traballo dos homes e os instala no territorio do ben. A isto contribúe, sen dúbida, a lectura destas páxinas.

ÁLVAREZ CÁCCAMO, X. Mª, A voz quebrada, Instituto de Estudos Miñoranos, 2014, PVP. 9 euros

Un sutil relato. Extrema delicadeza

María Navarro

En terras aragonesas centra Fina Casalderrey os personaxes e acontecementos dunha das súas últimas entregas, Historia da bicicleta dun home lagarto.

Unha novela para o lector mozo que deberá estar atento se quere aproveitar o contido e o sentido das palabras que a autora, cunha extrema delicadeza, lles adica, para amosarlles dende a óptica dun neno, un anaco da nosa historia que aínda hoxe resulta borrosa.

A elección do lugar, unha pequena vila da Serra de Albarracín na provincia de Teruel, non é casual, como tampouco o son as relacións que manteñen os distintos personaxes, un tanto misteriosas ao comezo e enigmáticas despois, porque por esas terras libráronse microvitorias nuns anos terribles da historia de España.

A familia de Mundo posúe un rabaño de cabras e ovellas que coidan con auténtico mimo e que lles permiten andar ao aire libre e percibir os cambios que a natureza e o decorrer dos tempos lles depara.

Asistimos, así, nesta ocasión ao proceso de maduración dun neno que acepta as situacións, novidosas nalgunha ocasión e de tensa calma noutros momentos e que o fan medrar no coñecemento e na prudencia requerida polas circunstancias.

Dous son os aspectos que vertebran a histora e que sendo diferentes presentan algún punto de conexión interesante. A chegada do teléfono á vila coa preceptiva colocación dos postes, por unha banda, e a misteriosa desaparición do pai, pola outra, son para o protagonista feitos que marcan os días e os meses dun mozo que acepta e interpreta os silencios coa inocencia de quen sabe calar a tempo, metáfora do destino daqueles que se negaron a enmudecer, porque consideraban a palabra o noso ben máis prezado.

A guerra, á que alude a autora practicamente sen nomeala, encheu de odio e carraxe unha etapa que convén non esquecer, mais que aquí amosa desprovista de prexuízos para que o lector aprehenda por si mesmo uns feitos ficcionados, pero que remiten a unha realidade concreta.

No título e cunha sutileza extrema a autora achega dous riscos que apuntan directamente a cuestións significativas da época; o destino da bicicleta que, despois de servir como medio de desprazamento, ha de ser escondida e a imaxe do home lagarto, que ha de rubir no canto de subir.

Percíbese aquí que o equlibrio entre o que se di e o que se cala é propio daqueles que saben realmente contar historias.

CASALDERREY, Fina, Historia da bicicleta dun home lagarto, Ed. Xerais, Vigo, 2014, PVP. 10 euros.