O teatro, na súa esencia, non deixa de ser unha cerimonia lúdica na que participan, maiormente, un grupo de espectadores que contemplan como un grupo de actores e actrices reconstrúen un mundo dramático ficticio na escena mediante un procedemento moi básico. Consiste en replicar condutas, un acto que se asenta na capacidade, maior ou menor, do ser humano, para desempeñar roles diferentes, feito do que falaron investigadores notables no campo das ciencias da conduta, coma Gregory Bateson, Erving Goffman, John Huizinga ou Daniil B. Elkonin.
Con independencia de todas as místicas, lideiras e narrativas que se queiran construír arredor da arte do actor ou da actriz, desmontadas xa no século XIX por Denis Diderot no memorable O paradoxo sobre o actor, interpretar non supón outra cousa que replicar condutas, sen dor nin sufrimento, como defendeu no seu día Don Richardson nun libro memorable, Interpretar sen dor. Vsevolod Meyerhold, Bertold Brecht, Viola Spolin, Joseph Chaikin ou Joan Littlewood teñen mostrado con especial claridade as claves para replicar a conduta do outro, a partir dos recursos expresivos do actor ou da actriz, adecuadamente amestrados e adestrados para acadar un dominio absoluto sobre un instrumento único: un corpo, cun grao extremo de ductilidade, guiado por unha mente capaz de facer do "como se" a estratexia central do demiúrgo escénico, que diría Peter Brook.
Neste espectáculo primeiro da compañía CatroCadeiras, O feo, dirixido con moita mestría por Juan Carlos Corredoira, a partir dun texto de Marius von Mayenburg, destaca antes que calquera outra cousa o traballo dos actores. Recrean, sen apenas elementos escénicos, todo tipo de accións, situacións, conflitos, roles?, e crean, co uso preciso da corpo e da palabra, como se facía no teatro isabelino, ese mundo que o espectador vai reconstruíndo a medida que voz, xesto e movemento o van dicindo. Acerta o director ao imaxinar unha escena mínima, habitada por catro cadeiras, pois permítelle facer desa estratexia do actor demiúrgo un dos valores centrais dun espectáculo notable, no que cabería destacar igualmente un uso moi atinado dos mecanismos da convención. Un pacto entre a escena e a platea para, de común acordo, darlle significado a ese complexo proceso de comunicación que todo espectáculo teatral procrea, abrindo portas aos mundos de ficción que abrollan da palabra e do xesto. Un pacto que neste espectáculo se constrúe no propio encadramento que xa se propón no inicio, facilitando a recepción. As catro cadeiras, as catro esquinas, como unha metáfora poderosa.
Acertan igualmente Laura Campos, Machi Salgado, Manu Polo e Xoán Abreu na hora de articular un xogo milimétrico que aos ollos do espectador pode resultar a cousa máis doada de facer,pero que en realidade esixe actitude, disposición, capacidade e non poucas destrezas. Pois o espazo escénico, deseñado por José Faro, e iluminado por Montse Piñeiro, con criterios mínimos pero artisticamente moi eficaces, sitúa ao elenco diante do espectador sen outro aditamento que a súa capacidade para xogar nese espazo case baleiro, ocos que deben encher.
Un espectáculo moi ben deseñado e construído, e mellor presentado, e que, coma outros dos que xa falamos nestas páxinas, esixiría unha maior permanencia na escena dos teatros nosos para acadar ese nivel maior de excelencia que dalgunha maneira vai implícito na súa propia gramática. Agroman, aquí e acola, nesta "nazón de Breogán" da que falaba estoutro día o poeta González Tosar, compañías novas, con propostas arriscadas e valentes, cun capital humano notable. Bo sería que as administracións públicas fixesen o que en toda Europa é norma para que todo este talento quede onda nós, riqueza e patrimonio da nación nosa.
A mazá
- O texto de Marius von Mayenburg ten virtudes e debilidades, e entre as últimas destaca o feito de que o autor non acertara a darlle un final adecuado a unha peza que comeza ben e medra mellor. En efecto, o espectáculo recrea a historia dun ser moi feo, moi feo, e aínda así capaz de levar unha vida normal, de ser feliz. Todo cambia cando se somete a unha operación de cirurxía estética que transforma por completo a súa vida, ao se volver moi guapo, moi guapo, pero tamén moi rico, moi rico, coma un xogador de fútbol da Madeira. Finalmente, deberá pagar unha peaxe excesivamente custosa e dolorosa.Velaí o soño de tantas e tantas persoas que aspiran a ser outra, que devecen por ser o que en realidade xamais chegarán a ser, malia que estean dispostas a deixarse levar polas aparencias e construír unha sorte de entorno virtual no que manter o simulacro. Como escribira no seu día Erich Fromm, en Ser ou ter?, o ser humano é moi proclive a abandonar a esencia para perecer na escravitude da aparencia, nese degoiro de habitar peles que, pese a todo, xamais serán as propias. Como acontece nas redes sociais, en foros e outras lerias, nas que tantas e tantas persoas se agochan para insultar e maldicir. Por iso a mazá, presente unha e outra vez neste espectáculo de CatroCadeiras, non deixa de ser unha metáfora para o momento actual, pois unha mazá sempre será unha mazá. Sen caretas.
