19:10 horas do día 30 de xuño de 2013, sesenta anos despois do seu despoboamento, o ser humano volvía poñer o pé na Coenllosa.

Garántolles que nesta odisea o "paso" non foi pequeno para os seis da expedición: Anxo Torres, Xoán Soto, Manuel Fortes, Nacho Grande, Pedro Peón e quen escribe. O máis da humanidade gravaba as súas pisadas na praia.

Hai unhas semanas, Capitán Gosende materializaba a primeira das expedicións na procura da aldea abandonada da Coenllosa (Cotobade), localizada na aba leste do Caveiro, o "monte da Calivera".

Aquel domingo, 16 de xuño, viámonos na obriga de abandonar a nosa misión a escasos 50 metros das ruínas. Unha impenetrábel barreira de toxo, a chuvia incesante e unha néboa mesta e burleira fixéronnos desistir do empeño. Porén, naquela derrota alicerzouse o éxito colleitado na xornada do domingo 30.

O día amencera fresco, mais, así que foron avanzando as horas, os termómetros chegaron a superar os 30º (31'7º, segundo a estación meteorolóxica de Rebordelo, Cotobade). Era evidente, pois, que a excursión á Coenllosa non se ía poder realizar senón en condicións extremas.

A iso das 18:00 horas chegamos de carro até o lugar da Coutada (parroquia de Caroi). Pé en terra, avanzamos polo antigo camiño real a través da Chan do Caveiro: Fonte que Ferve, Regueiro do Moucho, Campo da Becerra, Veigas de Caramés, Pousoviño, Campo das Cordas, chaelas inundadas de Lagaceirame...

Atinxida a pista forestal, deixamos á nosa dereita o Castro Toraxe, e proseguimos a marcha cara ao sur. Percorridos uns 3 quilómetros, co fondal do foxo do lobo á nosa esquerda, demos coa referencia certa: un piñeiro senlleiro localizado a uns 200 m en liña recta do núcleo do poboado. Principiaba o tormento.

Descendemos contendo a respiración. O que tiñamos fronte a nós era un vasto mar de toxo. Pedro Peón apostilou que o mar estaba "picado". Todo ía picar aquela tarde: o sol, as moscas, o toxo, as silveiras..., as serpes? Nós ao noso: Aparta laxa que te fendo!

Mergullados na toxeira embravecida, cumpríanos unha apnea prolongada, ben por lle dar sentido á metáfora, ben por seguir o consello dos vellos: "Nin os toxos nin as estrugas pican se os tocas aguantando o alento". Coido que a nosa fe fraqueou ao pouco de comezar e a cruenta sesión de acupuntura encirrou a nosa condición de xurafaces.

O avance foi lento e calamitoso. As pugas cacharegas espetábansenos inclementes nas pernas. O instinto de supervivencia volveu as nosas extremidades insensíbeis. Conviña, así mesmo, defender os ollos, pois a matogueira espiñenta sobrepasaba amplamente as nosas cabezas. As silveiras enrodelábansenos nos nocellos, atrapallando o camiñar. As reiteradas cambadelas decote nos fixeron perder o equilibrio. Á aventura ben lle acaía o acompañamento musical de Ennio Morricone para "The Mission" (1986).

Pasadas as sete da tarde, acadamos as primeiras construcións do poboado. Baixo a fronde avesía, tapizados de hedra e brión, os muros vestixiais dunha vivenda e as súas dependencias anexas (alboios, cortes, cortellos...) recibiron os expedicionarios coa silandeira solemnidade dos templos de Angkor.

A irrefreábel curiosidade adiou o relanzo, empurrándonos ao interior daqueles casebres nos que aínda se enxergaba a boa combinación de cachote e perpiaño. Sen rastro da armazón e da cuberta, as árbores progresaban vizosas, recachadas, libres de atrancos, ocupando o espazo habitacional.

Feitas as primeiras pescudas, sentamos na procura de alento e baleiramos as reservas de auga. Xoán Soto, o fotógrafo de Capitán Gosende, dispuxo a súa cámara para inmortalizar a fazaña.

Ao respecto da fauna autóctona, A Coenllosa amosouse pródiga en moscas e moscardos. Atraídos pola pel suorenta, fomos correspondidos, equitativamente, con cadansúa nube de insectos amoladores.

Nun daqueles pardiñeiros tivemos por anfitrión un paporroibo. O paxariño, desconcertado, empolicado no alto dun valo, asexou tempo esquecido (quizais, trescentos anos) a inopinada aparición. A cada pouco, os melros advertían a selva da nosa presenza.

Amais de moscas e paxaros, batemos con dous magníficos exemplares de Vipera berus, un espécime de serpe velenosa que atopou fogar apracíbel no denso restrollo e no labirinto de reganduxas. Evitamos, malia as fotos, perturbar o seu acougo. En caso de emerxencia, a evacuación entrañaría moitísimas dificultades.

No tocante á flora e tentando esquecer os toxos e as silvas, na Coenllosa proliferan os carballos -cara ao sur do poboado medra unha nutrida carballeira-, os bridos, os estripos, os loureiros, os loureiros reais, os salgueiros e algún que outro eucalipto.

Restauradas as forzas, dedicámonos a explorar a contorna. De primeiras, cara ao sur; despois, cara ao norte, empregando cando foi posíbel os camiños, trazados en paralelo, a distintos niveis, os máis deles atuídos. Centos de metros de pedra concertada: valados, corripas enlousadas, tornamontes, socalcos, testemuñas de innúmeras horas de traballo, investidas no mantemento dunha agricultura heroica, pura subsistencia. "Canto, ai!, mudar pode longa e vetusta idade!", que diría o bardo de Ponteceso.

non habería xeito de honrar os esforzados devanceiros habilitando un inxel acceso, desbravando sen máis os carreiros que atravesan o rueiro? O roteiro do foxo do lobo acharía, xaora, aquecido complemento coa visita ao meixoeiro da Coenllosa. Á propia trampa lobeira úrxelle unha rozadura.

A aldea da Coenllosa, orientada cara ao leste, descólgase nunha ladeira fraguiza de pronunciada pendente. Alguén bromeou co de obter licenza para construír en primeira liña de "costa". O que fora terreo de labor acóutase en pequenas porcións. Levabamos sabido que os naturais da Coenllosa se vían obrigados a cavar as súas leiras de abaixo para arriba, evitando que o celme do terreo acabase no leito do río Barbeira. Tamén escoitamos que, durante as tarefas de fertilización, os labregos carrexaban no esterco, coleiro a coleiro, encol da cabeza, pois non había parella que turrase do carro.

Só padecendo nas propias carnes aquela esgrevia orografía, un chega por acreditar -dito choqueiro- que na Coenllosa os animais nacesen coas patas máis curtas dun lado, para poder pacer sen m-edo a ir de rebolos lomba abaixo.

Fixemos inventario dunhas sete ou oito construcións, espalladas, afastadas unhas das outras, coa pedra á vista, sen recebos; todas elas de reducidas dimensións. Arquitectura sobria, sen elementos superfluos. As edificacións destinadas a vivenda caracterízanse pola escaseza de vans: apenas unha ventá aberta cara a onde nace o sol (os faladoiros son elementos habituais) e unhas portas que esixen abaixarse.

Dúas das vivendas, quizais as que se abandonaron serodiamente, aínda manteñén ergueita a xeometría do pinche (cuberta a dúas augas). O estado de conservación das máis estruturas fai pensar que o proceso de abandono se iniciou nas primeiras décadas do século XX, consumándose a finais da década dos cincuenta ou comezos da dos sesenta. Sábese que a derradeira habitante da Coenllosa pasou a aveciñarse no achegado lugar do Peso, a uns 3 km de Barbeira (A Lama).

É rechamante a ausencia de canastros. Non atopamos construción ningunha dotada da ousia do forno. En moitos aspectos, A Coenllosa lémbranos o casal das Cortellas de Pedre (Faro de Vigo, 1-5-2012), vivendas reconvertidas en cubís para o gando miúdo. Non desbotamos a súa orixe medieval.

Finalizada a incursión, rexeitouse volver por onde se viñera, non obstante, o retorno tampouco estivo exento de atrancos. O intricado silveiral fíxonos sopesar a posibilidade de chimparnos a valmontes na procura do leito expedito do río Barbeira. A noite botóusenos enriba. Sen dúbida, os GPS valen o que custan.

No ano 2011, publiquei en "O código da vincha" a historia dun veciño da Coenllosa que, anticipándose ao programa Apolo, construiu, empregando a canivela dos foguetes e a tampa dun bocoi, unha cápsula espacial coa que, segundo contan, acadou a Lúa. Descoñécese o paradoiro do heroico cosmonauta ao que eu dei en alcumar "o Gagarin da Coenllosa".

Recoñezo que un dos cometidos da excursión era o de atopar entre as ruínas a documentación que corroborase a pioneira viaxe espacial. Abofé, os ratos deran boa conta do papelorio.