Tras a forzosa paréntese invernal, o colectivo Capitán Gosende reanudou, folgos anovados, a súa actividade. A tempada preséntase ateigada de proxectos e quefaceres.

O domingo 14 de abril, xornada de refulxente sol republicano, Ignacio Grande, Manuel Fortes e quen escribe achegámonos até Cerdedo para, nas lombas anfractuosas do monte da Cavadosa, ocupármonos na localización do esquivo Rinrín, penedo coñecido no lugar co sobrenome de "a pedra da verdade".

En 2005, adiantei para o Almanaque de encantos a noticia da pedra Rinrín. Xacando, os sabios correspondentes da Cavadosa me falaran dun gran outeiro acastelado, reinante nun planalto, á beira esquerda do río do Seixo. Unha peneda lañada en millentas reganduxas por mor da inclemencia dos meteoros.

Tanxidos polo vento, aqueles penoucos furados, fendidos, "fan música" a semellanza dun colosal órgano de tubos. Dita singularidade fíxoos merecentes do chamadeiro O Rinrín, diáfana onomatopea.

Se as calidades melódicas son abondo rechamantes, as súas antigas atribucións aínda o son máis.

Noutro tempo, os preitos e retesías do cotián dirimíanse no seo da comunidade aldeá co auxilio da probada ecuanimidade dun "home bo".

A figura do "home bo" encarnábaa un individuo escolleito polos veciños en virtude da súa honestidade e capacidade de discernimento. O "home bo" é o antecesor do xuíz de paz, aínda que moito máis próximo e resolutivo. Persoa de idade e respecto, o "home bo" cumpría a indispensábel función de conciliar as desavinzas, apelando ao seu incuestionábel coñecemento dos usos e costumes.

A súa mediadora intervención aforráballes aos litigantes os gastos e desgustos connaturais a todo proceso xudicial, pois, xa se sabe: "o peor do preito é que de cada un sae un cento".

Porén, cando o litixio semellaba humanamente irresolúbel, entón, os preiteantes, na compaña do "home bo", encarreiraban o seu afán cara ao coto do Rinrín. A dificultade do ascenso ía predispoñendo os corpos e as almas para o acordo.

Ao pé do Rinrín, perante a face de contra o sueste, os interesados se situaban un a cada lado da regaña que talla pola metade a coroa do penedo e, anicándose, pousaban a man dereita sobre a pedra. O "home bo", testemuña circunspecta, ficaba dereito nun segundo plano, pechando o rombo escénico.

O "home bo" tomaba a palabra, pondo en antecedentes o oráculo. A seguir, sen interrupcións nin atrapallamentos, interviñan as partes pola súa vez.

Expostos os argumentos, agardábase polo veredito da "pedra da verdade". A resolución non se facía agardar. O Rinrín gorgolexaba con estrondo e, coa mesma, chuspía contra o enxuizado que non levase razón. O fallo era inapelábel.

A disputa quedaba deste xeito solventada. A avinza selábase cunha rexa aperta de mans nas que previamente -como era de esperar- se chuspira.

Lembro que en 2006 a pouco de botar a andar o "Proxecto Montaña Máxica", guiei polo monte un grupo de xeógrafos. O día, metido a norte, permitía enxergar os máis afastados horizontes. Que grande é o mundo!

Aqueles compañeiros, ao socairo da casoupa do Outeiro do Coto (1.015 m de altitude), consultaron no papelorio cartográfico e determinaron que os cumes nevados que se adiviñaban cara ao nacente pertencían ao cordal dos Ancares, situados a máis de 100 km de distancia. Así que un se virase cara ao setentrión, se divisaban xemelgas as torres da catedral de Compostela. Canta razón tiña Sarmento ao salientar a preeminencia da nosa montaña! Para o particular, eu lles recomendo a lectura do seu escrito "Problema chorográfico para describir a Galicia con un nuevo método", do ano 1762.

Non nos debe estrañar, daquela, que o monte do Seixo acredite, entre outras calidades, a de selleira plataforma oracular. Onde mellor ca no outo Seixo para entrevistármonos coas deidades omnisabentes.

"Coñécete a ti mesmo e coñecerás a Deus e ao universo do que formas parte", líase no pronaos do oráculo de Delfos, centro relixioso do mundo helénico localizado ao pé do monte Parnaso.

O Rinrín non atesoura en exclusiva o fío directo cos entes celestiais. Amais da "pedra da verdade", o devandito Outeiro do Coto posibilitaba, en tempos de forte emigración e "viúvas de vivos", recibir, na coma do vento oceánico, as novas dos parentes que marcharan facer as Américas. Tendo a cimeira do Seixo a un paso das herdades, quen se ía conformar co cachazudo e azaroso correo postal?

Tampouco esquecemos a visionaria condición do Tecelán de Carballás, lendario personaxe inhumado na Mámoa Ghrande de Chan de Mamas. Aquel vello vagabundo que, entre outros misterios, lles revelou aos aldeáns a data certa da fin do mundo.

Non obviaremos amentar tampouco non o labor de Boucigha, "o homiño do ollo na testa", que, vencellado ao reloxo de sol do outeiro de Penarredonda, adianta o futuro en troco de tabaco.

E, finalmente, Portalén, o Stonehenge de Terra de Montes, a alfándega do Outro Mundo, onde, nas calendas do inverno, o Aquén e o Alén se mesturan, esvaen as estremas, permitíndonos a comunicación cos defuntos. Ogallá algún día o destino nos beiza con gobernantes xenerosos que saiban apreciar o tesouro que o monte do Seixo nos oferta, froito da pródiga aliaxe do noso pobo coa terra.

En 2009 viaxei a Italia. En Roma, procurei no pórtico da basílica de Santa Maria in Cosmedin a barbada máscara de mármore coñecida pola "Bocca della Verità" (a Boca da Verdade).

Con 175 cm de diámetro e 20 de grosor, crese que "La Bocca della Verità" foi en orixe (séc. I d. C.) unha tampa de sumidoiro. En época medieval, empregouse, a semellanza do Rinrín da Cavadosa, para constatar a veracidade das declaracións.

Segundo a lenda, a persoa sospeitosa de delinquir debía introducir unha das súas mans na boca da carauta. Se o acusado argüía falsidade, a pedra trabáballe a extremidade, mutilándoo inmisericorde. Fronte ao pórtico de Santa Maria in Cosmedin houben agardar ben tempo pola miña quenda, para gozar da oportunidade de xulgarme a min mesmo.

O escenario onde se ergue O Rinrín non pode ser máis propicio. Dende aquela selleira atalaia, albíscanse os lugares do Porto, A Graña e Medelo (Caroi-Cotobade) e mais A Cavadosa (Cerdedo). A uns 600 m cara ao nordés, co río do Seixo entremedias, debrúzase Penarredonda.

A escasos metros, monte arriba, cara ao abrente, batemos co risco cruciforme que deslinda os montes comunais dos concellos de Cerdedo e Cotobade. Aínda un chisco acolá (a uns 300 cara ao leste), o río do Seixo, en escumante cachoeira, galla co regueiro do Porto dos Bois.

A paisaxe montesía, amenizada pola auga aos burquillís, é dunha beleza indescritíbel. Ao lonxe, adoito baixo o baldaquino da néboa, érguese o Castro Grande.

Naquel recuncho sublime, froito da caótica orde do universo, o insignificante ser humano ousou intervir, degoxando tomar posesión dos prodixios. Un cartelón, escachelado pola intemperie e o vandalismo, enlixaba a ensoñada panorámica: "Concello de Cotobade. Esencia de auga, alma de pedra".

Tendo ao seu dispor tantas hectáreas de monte onde chantar a groseira propaganda institucional, instámoslles aos estrategas da sinaléptica que, de cando en vez, fagan por respectar o parecer dos que cremos firmemente que a Natureza non precisa de alcaldes.