Congostras, vías ou camiños estreitos. Camiño de carro máis fondo ca o terreo que o rodea. Congostra é un nome composto de tres sílabas. Coma case que todas as cousas fermosas, misteriosas e sorprendentes é do xénero feminino, o mesmo que corredoiras.
Galicia é un labirinto infinito de: Congostras, corredoiras, carreiros, vereas ou, simplemente, camiños de pé, de carros ou de ferradura, que tanto ten, e quen sabe onde te levan cando no teu devagar te perdes no seu interior e vas de aldea en aldea, de lugares a parroquias, de parroquias a concellos, de concellos á capital, coma quen di sen decatarte; andoriñas e lavercas nos ceos claros da mañá.
As nosas congostras e corredoiras pérdense no interior da historia dos tempos nos que aínda a Santa Compaña transitaba en tortuosa procesión, laiándose dos seus pecados, buscando incautos aos que agregar á súa peregrinase cara ningures. E se non andabas lixeiro e atopabas terra santa baixo un cruceiro, ou no adro de calquera capela ou ermida, cando se escoitaba a letanía de morte dos que penaban e espiaban o pecado de non ter peregrinado a San Andrés de Teixido de vivos, no limbo das fragas, nas escuras noites dos outonos interminables e solitarios, corrías o perigo real de quedar atrapado para sempre naquela corda de presos do máis alá, mendicantes dun rosario, ou unha oración pola salvación das súas almas negro betume, e devagar na eternidade baixo a chuvia, entre carballeiras e soutos de intrincadas corredoiras e empinadas congostras.
Congostras e corredoiras polas que nas frías noites de plenilunio as bruxas e meigas acudían aos aquelarres, cos trasnos e bruxos, e invocaban cos seus aturuxos os demos dos avernos, cos que copular en salvaxe danza macabra de machos cabríos e sangue, no máis oculto das fragas.
"Daste conta? -dicíame o meu amigo Xosé Ramón, amigo de andainas e silencios compartidos, e grande filósofo frustrado-. Por miserenta, afastada e esquecida que sexa unha aldea sempre ten algo, é rica por iso". "O que, oh? De que me estas a falar?", dicíalle eu, amolado por saír de súpeto dos meus pensamentos. "Sempre ten un camiño, Ángel. Entendes? Xa ten algo máis ca un tesouro. Ten unha corredoira, un sendeiro, un camiño de carro, unha congostra. Non si? Un camiño que sempre te trae ou te leva a algures, aínda que tamén se levou con el xente para non regresar nunca xamais".
Aquelas congostras e corredoiras, escuras, solitarias, empedradas de tristura e saudade polas que corría a auga libre e que, coma misteriosas veas dun corpo descoñecido, levaban os cristiáns dunha aldea a outra os días de feira, os de festas de gardar e romaría, cando non de ir ás mozas se trataba, desapareceron no arrebolar salvaxe dos novos tempos, nos que non gardamos lugar para a historia, os recordos, ou as palabras en forma de contos e lendas, o xeito máis puro e duro de narración oral e cultura dos pobos, facían o conto de que ninguén se sentira totalmente perdido ou illado no seu pequeno grande mundo aquel de aldea e agro, de ceo e terra, e máis ben tiñas o consolo de que por elas podías escapar.
Horas, días, anos de andar de alá para acá deixando as túas pegadas na terra seca ou na lama, co carro empalleirado acugulado do estrume para cambiar a corte de esterco coa inquedanza de non ter daquela mellor bois mansos e fortes que enganchar en vez da marela, vella compañeira de fatigas e traballos, que tira a duras penas esvarando de cando en vez nas pedras gastadas do camiño que se empina cara arriba, rodeiras do diaño, lamacentas corredoiras nas que afoga co seu propio peso e máis da carga, e de cando en vez tes que turrar nas costas dela para animala refolgando de cando en cando para tomar alento e seguir, que a noite vén espíndose xa axiña do seu velo de sombras dende os cumios da serra e agardan por nós na casa; unha cunca quente de caldo de verzas e un anaco de pan de millo para enganar a fame e mesmo toca tirar do xugo e axudala cando non da máis, que a congostra éche traizoeira e mellor non despistarse.
Moitos fuxiron daquela fame e perdéronse para nunca máis polas corredoiras dos tempos de miseria e carencia de futuro, como ánima que leva o demo, cos ollos cheos de bágoas e a tristura pintada no rostro, cara as Américas coa súa maleta de madeira chea de soños e pobreza e non regresaron xamais, quizabes xa non atoparon a congostra que os houbese traer de volta, alén dos mares, mais alá da infinda liña vermella do horizonte, quen sabe, quizabes esqueceron a aldea, os xogos de nenos e grandes, a tristura das xentes pintadas nos rostros cuarteados polo frío, as súas congostras cara ningures, o seu pasado; máis feliz, máis desgraciado, sen dúbida diferente, tempos pasados que non han regresar. Seica tal vez nas frías augas dos océanos non hai camiños, nin corredoiras. Quen sabe.
Corredoiras de gaiteiros, pandereteiras e festa, enlousadas de suor e traballo nos tempos de sega ou de sementar. Corredoiras de muíños onde moer o grao que levaban aqueles carros de madeira de buxo e eixe de ferro que cantaban enchendo os silencios do bosque, mentres subían ou baixaban tirados polos bois en triste monólogo de pensamentos e contas dos homes de pel cheas de enrugas e curtida polo sol e o vento.
Aquelas congostras e corredoiras enlamadas que recorrían estes homes duros e calados de "si, señor" e respectuosa cabeza baixa diante do amo, e mulleres de bágoas en silencio e pano na cabeza, en branco e negro, coma as súas ilusións e esperanzas dunha vida mellor, que nunca chega.
Congostras e corredoiras, de pingas de brétema e árbores espidos nos outonos, ou de follas de verde e auga cando os raios dos ceos traspasaban a espesura e desdibuxaban e fantasiaban a realidade xogando ás agochadas no luscofusco, ou tralo primeiro velo das noites umbrías, mentres as carricantas e as vagalumes alumeaban nas sombras dos valados tapizados de musgo verde tan agarimoso que dan ganas de acariñalo pousando docemente a man sobre eles, en tanto apartas as silvas, raíñas hoxe do seu presente e as túas reflexións voan máis alá daquela chousa abandonada na que a herba medra alta xunto dos bidueiros do regato, e o muro de pedra, aínda en pé, é testemuña do traballo duro e calado daqueles homes e mulleres invisibles coma nós, ausentes pantasmas dunha vida e un modo de entender as cousas, tal vez mellor, quizabes peor, sen dúbida diferente.
Congostras e corredoiras, camiños a nada, pasado esquecido e abandonado entre o musgo das pedras ennegrecidas, as árbores putrefactas, e os regatos e regos secos día tras día.
Congostras de silencio, de morte en vida, de sombras fuxidas, de furnas e furacáns que levaron aquel xeito de entender os homes e as bestas, as fragas, a palabra, a madeira e a pedra da vida que vendemos.
Mais para todos nós, autómatas perdidos no asfalto, cemento e ferro das cidades, dispostos a devagar polas terras, as fragas, os montes, nas que elas -as congostras, as corredoiras, os camiños a nada, ou si, camiños aos soños perdidos das nosas torres esmeraldas- sonche a única e derradeira realidade que nos salva desta irrealidade ficticia e convencional dos día a día monótonos e sen esperanza, e nos axudan a descubrir a escandalosa maxia do silencio na conversa íntima, no monologo de nós con nós mesmos, mentres camiñamos polos seus recantos escuros, húmidos, putrefactos de follas de outonos.
Invernos inventados, auténticas primaveras que preservar nos recordos das pegadas das xentes que foron antes ca nós felices ou desgraciados, mortos en vida, ou pedras no camiño.
