Xosé Soto Rodríguez (Arxeriz, Fión, O Saviñao, 1938) é, de todos os meus amigos vivos, quen máis viaxou polo mundo, o que domina un meirande número de linguas vivas, sen desoñecer as clásicas, o que mellor tanxe a gaita galega, o que coñece con maior exactitude a revolución rusa, e quen ten máis ben ordenada na súa cabeza a historia da Humanidade. Visto ao lonxe, o Soto, ou Pepiño da Gaita, paréceme un rebento novo dun modelo social e cultural se cadra hogano moi enfeblecido. Falo do home e da muller que nado no escenario aldeán rico do Sul da actual provincia de Lugo, foi leal, nun pacto vixente pola vida, á terra e patria galega a cal serviu en forma prática.
Véñenme ás mentes os que fundaron a banca Soto e a Granxa Arxeriz e mesmo Larsa. E, ao lonxe, os Fernández, con Antón de Marcos iniciando unha castimonia que diu fundado Pescanova, a Granxa de Louro ou mesmo Laboratorios Zeltia. Pero, o primeiro deste xénero sería o mítico don Juan de Forcados, no seu pazo invadido polas edra, fillo rico de aldea que foi moldeado pola Institución Libre de Enseñanza, non lonxe de Johan Vicente Viqueira e que, segundo penso, constituiu unha das cepas fundamentais da Misión Biolóxica de Pontevedra, e outras máis de cousas uteis e patrianas. No cumio da súa vida, Xosé Soto, so o pseudónimo de Xosé de Arxeriz, acaba de lanzar ao mundo o seu último libro, ou sexa unhas 900 páxinas de memoria de vida cun título de arrecendo poético: Sombras, ecos, olgas. Recomendamos a lectura deste libro que pode solicitarse á editorial Besbello de Chantada (sempre no Sul da provincia de Lugo). En por min, só sei decerlles que estou a navegar por este piago ou pego farturento e cuase infinito que podemos clasificar como libro de memorias. Cando chegue á fin da navigatio, se cadra, como lle ocorreu a Trezenzonio ou aos autores do Leabhar Gabhala, desembarque nalgunha Irlanda que non sexa Irlanda ou na terra do bieito Sanamaro, por Cabanillas. En todo caso, ninguén me vai tirar o pracer de ir por toda a rosa dos ventos sobre estas procelas narrativas que Xosé Soto, de Arxeriz, nos regala para a nosa instrucción e deleite.
É agora o intre de facérmonos acordantes dos días nos que o Pepiño da Gaita, Bautista Álvarez, os compañeiros e compañeiras da UPG, acompañaron este cronista a unha cita clandestina con Peter Elstob, enviado especial do PEN Internacional a Madrid para asistir como observador antifascista a un xuízo no Tribunal de Orden Público. Xosé Soto era o que mellor falaba inglés de nós. Elstob fora aviador nas Brigadas Internacionais e encontrábase moi ben en Madrid connosco. Se eu seguise tirando do cabo deste fío era capaz de continuar a columna e convertela nunhas memorias complementarias das que levan o título de Sombras, ecos, olgas. Pero poño punto final cunha aperta a Pepiño da Gaita.
