Temos, ou non temos, orixes celtas? Houbo de veras uns reis de Galiza e, xa que logo, un reino de Galiza no tempo dos suevos e/ou xa entrada a Idade Media? Quen foron, en realidade, e que procuraban, os Irmandiños? Vén resultar Pedro Pardo de Cela un mártir da epopea nacionalitaria ou, tal vez, deveu apenas nun rebelde sen causa? Segue a ter lóxica falarmos duns "Séculos Escuros" no transcorrer de noso? Velaí un pequeno monllo de inquéritos que, malia o paso dos anos e da, felizmente, cada vez maior -e mellor- bibliografía, continúa a petar nas portas dos nosos concidadáns -quen afirmou iso de que "á xente non lle interesa o pasado?"-, devezosos, ou simplemente curiosos, en relación cos aconteceres do "fogar de Breogán". Historia das historias de Galiza, ao cabo: talmente como o título do volume, coordinado polo catedrático da USC, o profesor Isidro Dubert, que vén de publicar nestes días Edicións Xerais e no que participan figuras de relevo como é o caso de Anselmo López Carreira, Henrique Monteagudo, Pegerto Saavedra, Ofelia Rey Castelao, Ramón Villares ou Lourenzo Fernández Prieto.
Non constitúe, desde logo, a intención deste cronista levar a termo unha análise crítica do contido da referida aportación -plumas ben máis autorizadas que a miña de certo que se han de ocupar dela; vaian, iso si, os meus parabéns desde xa para tan interesante iniciativa-; mais permítanme que escriba que, ao meu ver, unha intención común percorre o conxunto dos traballos incluídos en "Historia das historias de Galicia": refírome a unha determinada -por máis que non expresamente declarada- vontade de "desmitificación" dalgúns dos sucesos que balizan o noso tracexar histórico. En efecto, Galiza, como así acontece noutros moitos lugares, foi creando ao longo do tempo os seus propios mitos explicativos: trátase de relatos de carácter defensivo e/ou compensatorio. Defensivos perante esoutros chegados desde alén dos nosos límites xeográficos e que resultan depreciadores, asoballantes mesmo..., en calquera caso, lesivos decote para a dignidade colectiva: velaí, sen ir máis lonxe, a ausencia de calquera alusión ao país galego nos libros de texto de Historia da España para alén dunha tímida referencia á invasión sueva e/ou aqueloutra ao "descrubimento" do sartego do apóstolo Santiago en Compostela. Compensatorios, ao tempo, en relación con esas mesmas carencias e esquecementos e aínda tamén no tocante á procura dunha crónica escintilante que veña encher os, supostos, baleiros épicos que nos aflicten: eis, sen ir máis lonxe, a reivindicación dunha Galiza insubmisa, e nunca entregada a eles, diante dos sublevados de xullo de 1936.
Por máis que os feitos históricos si sexan obxectivos de seu -e cómpre reiterarmos semellante sentenza nun tempo non só de relativismos, senón mesmo e velaí o grave, de trivialización das necesarias capacidades relativizadoras-, entre o exercicio responsable da subxectividade e mais a fantasía disparatada, ás veces só parece debuxarse unha liña de sombra. Apenas cruzamos aquela fronteira difusa, devén que nos volvemos conscientes da importancia crucial do paso dado; en poucas ocasións resulta posible, tal vén ser o drama, unha volta atrás sen traumas. Por todo iso, nunca está de máis citar a Aristóteles: "amicus Plato, sed magis amica veritas". Ou tamén como lle gustaba expresar a Manuel Murguía -paradoxalmente, tan patriota el-: "a verdade non ten patria". Traducido: a verdade non é patrimonio exclusivo de ningunha comunidade, estado... Xa que logo, mentir no (suposto) nome da nación constitúe, si ou si, un pecado arreo.
A consideración de que Galiza é un país de podentes horizontes; un espazo que, de cultivarse na intensidade que merece, ten de producir froitos magníficos. Esoutra de que, fronte ao anterior, a nosa nacionalidade vén sendo obxecto, ao longo dos séculos, dunha aldraxe conspiratoria, artellada xa desde o exterior xa con traidores e laretas agachados entre nós...: desde D. Diego Sarmiento de Acuña, conde de Gondomar, deica aos nosos días -pasando por Frei Martín Sarmiento, Xoán Manuel Pintos, Francisco Añón, Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez, Alfonso Daniel R. Castelao, X.L. Méndez Ferrín ou X.M. Beiras-, ambas as estimanzas nunca deixaron de fornecer o imaxinario de todos os galegos que un bo día se preocuparon/preocupan polo noso destino colectivo. Daquela, e por moito que Jean-François Lyotard e compañía proclamasen a incredulidade nos metarrelatos e mais a operatividade do tecnolóxico par alén do xuízo arredor do que é xusto e verdadeiro, este modesto cronista entende que si precisamos un novo, fluído -e modesto, si; pero con firme pretensión de veracidade no seu deseño- relato do noso decurso. Ben está, entón, que os nosos historiadores indaguen nos diferentes eidos e separen o trigo da palla; porén, non deberán esquecer que foi Miguel de Cervantes -e en efemérede cervantina andamos- aquel que comprendeu a Historia como "a nai da verdade". Investigador e obxecto investigado, non cabe dúbida de que si veñen coincidir no empeño: xa que logo, a Historia entendida como a Medicina. De veras que pode haber alguén que diga non precisar de semellante bálsamo?
