A morte ten unha dimensión estraña e incomprensíbel que nos produce un profundo desacougo. Cando chega a noticia de que finou alguén que foi importante para ti, sempre acabas buscando de xeito inconsciente un sinal que che axude a reconfortarte ou a comprender a magnitude da perda. A vida está chea de casualidades insólitas. E, ás veces, todo encaixa como por arte de maxia, sen que sexa posible atopar unha explicación racional.
En apenas 6 días vimos morrer en Galicia a dous homes entregados ata a médula á cultura. Primeiro foi Carlos Oroza. Sen Oroza, a paisaxe viguesa xamais volverá ser a mesma. A cidade sangra a súa ausencia. O pasado xoves, paseaba eu polas rúas de Madrid cismando nisto. Entrei nunha libraría e visitei a sección de literatura infantil e xuvenil. De entre todos os libros que poboaban os estantes, houbo un que atraeu a miña atención dun xeito case magnético: a versión española de Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas. Nese instante en que descubrín o libro entre tantos outros, por algunha razón, pensei na morte de Oroza. Pensei tamén na marabilla desa xoia escrita por Neira Vilas, na posibilidade da lingua galega para voar tan alto e chegar lonxe. Horas despois, visitei o Círculo de Belas Artes. Nada máis entrar no edificio, nunha pantalla onde se sucedían unha serie de imaxes, descubrín a Oroza recibindo un galardón e percorreume un calafrío. Botei a man ao peto do meu abrigo, palpei uns folios onde uns días atrás transcribira o seu poema "malú" e sorrín con tristura.
En canto souben da morte de Neira Vilas, revivín todas estas escenas e coincidencias. O autor de Memorias dun neno labrego pertenceu a esa xeración de picariños que se fixeron homes demasiado pronto. Que tiveron unha infancia tan fugaz que practicamente non lles deu tempo a ser nenos. Porén, coa infancia sucede algo tan marabilloso como co lugar onde naciches. Por moi breve que fose a túa vivencia, non cha poden arrincar do corazón e segue latendo coa intensidade das cousas máis grandes. Quizais por iso Neira Vilas escribise a historia de Balbino. Para manter vivo ese neno que foi el, nesa Galiza onde naceu el. "Eu, coma Castelao, vivín sempre en Galiza", escoiteille dicir nunha ocasión, falando dos 40 anos que pasou fóra do seu país.
Neira Vilas foi moitas cousas, pero, sobre todo, foi ideoloxicamente verdadeiro. A memoria é das cousas máis importantes que existen. Entendo que por iso respectamos tanto a aquelas persoas que loitaron sempre por mantela viva. Que loitaron para que a nosa historia e a nosa cultura non caese no esquecemento, neste lado do océano ou no outro. Filántropo da cultura galega, vivir en Bos Aires, na Habana ou Vila de Cruces non era impedimento para soñar sempre na súa lingua. Na lingua da súa infancia. Sempre en Galiza, sempre en galego. Malia a tristura da perda, quédanos a súa obra. E aí latexa todo o corazón de Xosé Neira Vilas. Sorte nosa, a de poder lelo e revivilo en cada unha das súas palabras.
*Escritora viguesa. Premio Nacional de Literatura Infantil y Juvenil
