Hai anos que se viña dicindo que Xosé Neira Vilas era un clásico vivo. Pode parecer un tópico, pero xa se sabe que os tópicos se constrúen sobre ideas que, por asumidas e aceptadas, fan parte da verdade colectiva.
Clásico, porque Neira Vilas hai tempo que era percibido como unha das figuras canónicas da nosa literatura. Vivo por razóns obvias até hai unhas horas. Pero sobre todo porque, camiño dos noventa anos, era un home que rebordaba vitalidade. Presente en actos oficiais, académicos, culturais, cívicos. Visitando centros escolares, nese contacto directo coa xente nova do que tanto gustaba. Escribindo, ideando ou agarimando novos proxectos. Recibindo ou visitando amigos cos que se demoraba en longas e divertidas conversas. Vivindo.
Cando lle fun falar da idea de facer unha adaptación teatral das súas Memorias dun neno labrego non só me deu o seu plácet, ofreceume tamén súa activa colaboración. Ofrecemento co que cumpriu con absoluta xenerosidade: entendendo, aceptando e apoiando cada unha das miñas intervencións dramatúrxicas sobre o seu texto; seguindo de cerca o proceso de creación do espectáculo; implicándose persoalmente na súa promoción; erixíndose nun dos seus principais e máis entusiastas defensores.
Camiño xa das duascentas funcións, non deixa de me abraiar a intensísima conexión emocional que os espectadores establecen coa peza, coa memoria do seu protagonista e, como causa e consecuencia, co seu autor.
Hai unha anécdota que quizais explique esta conexión. Terminada unha función en Buenos Aires un espectador achegóuseme dicindo ""Trangalladas! Eso lo decía mi abuelita, che! No lo había vuelto a oír. Fue oírtelo a vos en el teatro y venírseme encima todo un mundo de sensaciones que ya no recordaba...". Referíase á escena na que o pai pregunta a Balbino "que estabas a soñar?" e o neno responde "non sei, trangalladas". Aquel home era neto dunha nena labrega emigrada á Arxentina no anos 20 e a palabra "trangalladas" fora a chave que lle abrira un baúl que tiña esquecido nalgún recuncho do faiado da súa memoria. A xente que estaba arredor e que ouviu aquilo, como movida por un resorte, rompeu a dicir cousas como berce, rebumbio, rabuñar, estornela, fochanca, esgarabellado... palabras todas que saen no espectáculo, e no libro, e que cada un dos presentes propuña como chaves particulares de cadanseu baúl.
Porque a obra de Neira Vilas, e nomeadamente Memorias dun neno labrego, está chea de chaves da memoria emotiva. Persoal ou familiar. Particular ou colectiva. Por iso o seu éxito. Por iso, igual que se no ceo faltase San Pedro, aquí na terra, na Nosa Terra, hoxe choramos a morte do home, do mestre, que tan ben soubo levar e usar esas chaves.
*Director de escena e actor
