O 21 de xuño de 1813, as tropas anglo-españolas, ao mando de sir Arthur Wellesley, máis coñecido polo seu título de duque de Wellington -comandaban o continxente hispano os xenerais Miguel Ricardo de Álava e Francisco Tomás de Anchia Longa (este último, antigo guerrilleiro: os dous vascos de nación)-, derrotaban ás francesas, dirixidas polo mariscal Jean-Baptiste Jourdain, na batalla de Vitoria -"Gasteizko gudua", en euskera-, dando cabo ao que se vén denominando, no noso ámbito, como "Guerra da Independencia" ou, para os nossos irmãos da outra beira do Minho/Miño e para os europeos, en xeral, "Guerra Peninsular". "Dando cabo..."; en realidade, as operacións bélicas continuaron aínda até ben entrada a primavera de 1814: ingleses e peninsulares cruzaron os Pirineus e avanzaron deica a Burdeos; de feito, de non seren freados a tempo naquela terra de célebres viñedos, é máis que probable que tivesen chegado a París antes que o fixesen os austríacos e rusos, vencedores de Napoleón en Leipzig (a "Batalla das Nacións") en outubro dese mesmo ano. En fin, o 22 de marzo de 1814, Fernando VII retornaba a España (como dato curioso, hai que dicir que Cataluña continuou formando parte formalmente do Imperio francés até o 28 de maio de 1814), dando inicio a unha nova xeira. Da súa parte, "o gran corso" sería quen de abraiar de novo, e brevemente, o mundo: malia tal, o 15 de xuño de 1815 todo chegaba á súa fin: "My, my, at Waterloo Napoleon did surrender./ O yeah, and I have met my destiny in quite a similar way (...) Waterloo, knowing my fate is to be whit you./Waterloo, finally facing my Waterloo" (ABBA, naturalmente).
Leva toda a razón, desde logo, o amigo Joaquim Ventura (lean Vdes. a súa próxima entrega no FARO DA CULTURA): hai apenas dous anos, o establishmet alongou ad nauseam os boatos da Constitución gaditana de 1812; por todas partes, urbi et orbi, asistimos daquela á glorificación das bondades da que se vende -habería que dar noticia, de todos os xeitos, do Estatuto de Baiona (1808), por parte de Xosé I- como "peza esencial das nosas liberdades modernas", "modelo de concordia", "pedra angular da convivencia" e bla, bla, bla. Moito, moitísimo bla, bla, bla: talmente como se os artífices da mesma viñesen ser D. Mariano Rajoy Brey e mais D. Alfredo Pérez Rubalcaba, consagrando como soberano das Españas ao, xa nestes momentos, "rei emérito", D. Juan Carlos de Borbón y Borbón-Dos Sicilias. En calquera caso, unha festa que contrasta vivamente con esoutro clamoroso silencio, para alén de puntuais celebracións de carácter local, que está a rodear o triunfo efectivo das armas ibéricas -vale que coa inestimable axuda dos fillos da pérfida Albión- diante das hostes da invasora francesada. Xa que logo, cal vén ser o motivo do esquecemento?
Escribiu xa hai anos Antonio Gala que ao pobo español lle foi secuestrado, ou roubado, o maior empeño da súa historia; unha opinión, polo demais, que resulta compartida por alguén tan pouco sospeitoso como Arturo Pérez-Reverte, oficioso "Duque del Corso". E é que, para alén de estimas e apostilas, do que non cabe ningunha dúbida é que o conxunto dos habitantes de España -ou, para sermos exactos, das terras peninsulares; xa lle abonda ese, enfermizo, olvido de Portugal!- loitaron, absolutistas e liberais, contra un inimigo común na procura dun horizonte mellor: que o símbolo do mesmo viñese ser, para os uns e mais para os outros, un individuo tan deplorable, ruín e fillo da súa nai como Fernando de Borbón -Fernando VII- constitúe mostra perfecta da mala sorte que nos persegue secularmente. Como anotou, da súa parte, o grande historiador británico sir Raymond Carr, acontece que mentres en España (e Portugal), o pobo deveu sempre moitísimo mellor que as elites, no Reino Unido sucede, a diferenza do noso caso, que veñen ser as elites ben superiores ao conxunto das masas populares; velaí, entón, a crucial diferenza entre ambos os conxuntos.
A denominada "Guerra da Independencia" foi unha guerra, certo é, entre exércitos regulares; pero sobre todo -e, sen a menor incerteza, no caso galego: eis o magnífico estudo de Xosé Ramón Barreiro, "Historia social da Guerra da Independencia en Galicia" (Xerais, 2009) a demostralo- unha contenda de enorme, decisiva participación popular. Para a nosa honra histórica, lembremos as palabras do propio Lord Wellington: mentes o ilustre mílite dixera dos seus compatriotas que "the British soldier is the scun of the earth, enlisted for drink", conmina, sen embargo, a que "españois, dedicádevos todos a imitar os inimitables galegos": palabras gravadas -hoxe case ilexibles; ai concello da Coruña, mon amour!- no romántico, á par que herculino, Xardín de San Carlos.
Non convén, polo visto, que os meles do éxito correspondan a acción do común dos mortais; en España (e Portugal) tal semella que nos debamos, sempre e agora, á xenerosidade, benevolencia, tolerancia, tutela... de pegueiros e pastores. "Alfonso XII, El Pacificador", "la lucecita de Pardo", "el motor del cambio...": toda unha colección de anxos xentís, ou non tanto, a organizaren como lle cómpre os nosos (felices?) soños. Douscentos anos dunha vitoria roubada; douscentos anos a sobrevivir: Fuenteovejuna, onde fuches parar?
