No comezo da rúa da Virxen do Camiño existeu fai tempo unha caseta verde de madeira adicada ao cobro dos arbitrios onde as mulleres do rural que sempre cargaban con algo na cabeza. Os muñicos cos vimbios. As máquinas de coser. Verduras, froitas e demais productos do campo. Cabazas para os peregrinos, feixes de herba e leña, tamén pesadas tinas de zinc con roupa para os lavadoiros, ou de fariña e millo para os muiños e as leiteiras coa leite fresca, naquela caseta é onde facían a parada as xentes do rural que ían á cidade a vender a mercadoría para pagar as tasas.
As leiteiras. De cativos, sentados ao carón do cruceiro da Virxen do Camiño agardando o futuro, víamolas pasar, unhas mulleres emprendedoras que co leite tamén carrexaban lendas e contos e historias da nosa tradición oral e, sobor de todo, nun tempo que escolarizados no castelán carrexaban o galego axudando a que non esmorecera o noso idioma que case que tiñamos esquecido. Todas as familias da cidade tiñamos a nosa leiteira. No caso das familias máis humildes o leite riquísimo aínda en botellas de vidro e con tona, as nosas nais a mesturaban con leite en pó da axuda americana para que fose máis abondoso, mulleres entrañabeis que chegaban nalgún caso a ser parte da familia. Todos as querían, soio tiñan que ter coidado cas chanzas de John Balan, un persoeiro entrañabel dos moitos que nos acompañaron na nosa infancia, pois cando ían polas congostras coas tinas cheas de leite ía por detrás e imitaba o claxon dos camións e co susto máis de unha ten derramado o leite no chan.
Actualmente, onde se atopaba a caseta de arbitrios a carón dunha ponte de pedra que unía a rúa do Gorgullón coa Virxen do Camiño cando pola rúa Eduardo Pondal pasaba o tren, agora no medio hai unha rotonda cunha árbore, está proxectada unha praza. Coa remodelación do barrio, os veciños pensamos que se podería recuperar a memoria das leiteiras colocando unha escultura que servira de homenaxe para lembrar a unhas mulleres traballadoras que, nun tempo moi difícil, souberon sair adiante axudando ao desenrolo das familias e paliando moita fame en tempos difíciles. Portadoras da cultura popular de tradición oral e o idioma que recollían no campo e nos muiños e traíano á cidade. A min, de cativo parecíame incribel na invernía con choiva e vento o equilibrio que tiñan que facer para non derramar o leite cun caldeiro nunha man, outro na cabeza e o paraugas na outra man.
Sería un traballo para os alumnos da Escola de Canteiros da Deputación que fan maravillas coa pedra.
Unha das fotografías máis fermosas antiguas que lembro a fixo a fotógrafa Ruth Matilda Anderson nun viaxe por Galicia, dunha rapaciña descalza cun caldeiro de leite na manciña que de maior quería ser leiteira.
